شیوه های معماری حرم حضرت عبدالعظیم(ع)
مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام، مجموعه ای است فرهنگی و مذهبی بهمین لحاظ سعی شده است در طراحی و شکل دهی فضاها، از معماری سنّتی که معمولاً در مساجد و زیارتگاهها بکار می رود، استفاده شود. در واقع با این روش، سازه بتونی در پشت ظاهر معماری سنّتی پنهان شده است یا معماری سنّتی بصورت سقف و بدنه کاذب به اسکلت پیوند خورده است.
در زیر اشاره ای داریم به جزئیات معماری سنّتی مورد استفاده :
1- قوس 2- رسمی 3- نیمکاری 4- یزدی بندی 5- کاسه سازی 6- مقرنس 7- گره سازی
قوس
قوس برای پوشاندن سقف ها، سردرها، درگاهها و … بکار می رود. چنانچه پوشش با انحناء همراه باشد تحمّل بار در بنا چند برابر می شود و این پدیده در معماری سنّتی ما به فوس یا دور معروف است.
در معماری سنّتی، قوس در واقع سازه بنا است. ولی در معماری عصر حاضر که معماری سنّتی با سازه های جدید تلفیق و اجرا می شود ، تظاهر معماری سنّتی نمای ظاهری داخل و خارج از تشکیل می دهد و بصورت سقف یا بدنه کاذب به سازه ساختمان می پیوندد و در واقع سازه های فلزی و بتونی سازه اصلی هستند.
در معماری مجموعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نیز عموماً قوسها نقش سازه ای ندارند.
انواع قوس :
قوسها یا معمولی هستند یا گنبدی، قوسهای معمولی معمولاً برای ساخت نیم کار، رسمی و کاسه سازی بر روی درگاهها، سردرها و غیره بکار می روند که در معماری مجموعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به دفعات استفاده شده است. ولی قوسهای گنبدی در ساخت گنبد کاربرد دارد و در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام فقط یک نمونه از آن (گنبد مصلّی) بصورت بتونی اجرا شده است.
در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از انواع قوسها استفاده شده است. برای نمونه از قوسهای 7-2-5 و 7-2-5 شکسته، قوس کلیل، قوس شاخ بزی تند و کند، قوس شبدری تند و غیره استفاده شده است.
رسمی :
برای پوشش سطوح چهارگوش از زمانی که آجر مورد استفاده قرار گرفت، گوشه سازی رایج گردید به این نحو که در ابتدا گوشه های مربع را با خیزی دلخواه به دایره نزدیک می کردند تا در نهایت به شکل دایره کامل در آمده است و سپس با استفاده از فوسهای گنبدی پوشش سقف بوجود اید.
رسمی سازی تکامل یافته گوشه سازی است که در آن با استفاده از قالب واحد، طاقهائی در فواصل چهار طاق اصلی قرارمی دهند که در نتیجه مربع به هشت ضلعی تبدیل می شود.
در دهانه هائی که هشت ضلعی مناسب استقرار پوشش گنبدی نیست، با استفاده از همین روش می توان چهار طاقی را به چشمه های 12و16و18و24 و … تبدیل نمود و سپس گنبد را بر روی آن مستقر کرد.
در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در شبستانهای زیارتی، ورودی ها و راهروها و همچنین در سایر فضاها در پاره ای موارد اجرا شده است.
نیمکار:
نیمکار یعنی نصف چشمه که عملکردهائی نظیر سردر، ورودی، محراب و … دارد. در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از نیمکارهای مربع، نقل و تنک برای سردر ورودیهای اصلی، ورودی فضاها، ایوانها ومجاور ایوانها و محرابها مورد استفاده قرار گرفته است. اوّل همین بخش
یزدی بندی :
یزدی بندی حالتی است بین رسمی و مقرنس به این نحو که کلید رسم و اجرای آن تخته هائی است که بر روی دایره هائی به مرکز شمسه قرار می گیرند. مانند قطارهای مقرنس که هر تخته با تخته بعدی به یک اندازه اختلاف ارتفاع دارند. می توان با حذفتخته های افقی، یکسره از رسمی اقتباس کرد و یزدی بندی را بوجود آورد.
کاسه سازی یا شمسه زیاد:
از تلفیق چند رسمی با هم شمسه زیاد یا چند کاسه بوجود می اید که می توان بوسیله آن دهانه های بزرگ و کوچک را بدون نیاز به ستون پوشاند.
مقرنس یا قطاربندی:
مقرنس به آنچه به شکل نردبان و پله پله ساخته شده باشد گفته می شود و مانند آویزه های قندیل مانند ساخته می شود، و همچنین مقرنس به کوههائی با رگه های افقی که خاکهای زیر سنگهایش خالی شده باشد اطلاق می شود. به مقرنس قطاربندی هم می گویند.
مقرنس را می توان بر روی یک نیمکار، چشمه، ستون، مناره،گیلوئی، سقفها، کتیبه ها و … اجرا کرد قطارهائی(تخته ها) با فواصل مساوی از هم مستقر می شوند به این ترتیب که قطار (تخته) اوّل از سمت عقب تر (نزدیک تر به دیوار یا ستون) و قطار (تخته) بعدی کمی جلوتر به همین ترتیب با به قطار یاتخته آخر که شمسه را تشکیل می دهد می رسد.
گره سازی :
گره سازی به تزئیناتی گفته می شود که بصورت هندسی و با قواعد مشخص رسم می شود و در بسیاری مکانها می توان از آن استفاده کرد مانند سردرها، کتیبه ها، در و پنجره ها، طاقها ، کفسازیها و غیره .
گره را با آجر، گچ، آئینه، سنگ و غیره می توان ساخت.
گره سازی انواع و زمینه های گوناگون دارد.
برگرفته از سایت حضرت عبدالعظیم
حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم ( علیه السلام ) ( برادران )
حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم ( علیه السلام ) ( برادران )
شهرری، زمانی دارای حوزه های بسیار بوده و یک مرکز علمی محسوب می شده که مهمترین عامل آن حسن همجواری با مشاهد شریفه سه امامزاده بزرگوار خصوصاً حضرت عبدالعظیم علیه السّلام است که در این مورد یکی از مراجع عالیقدر شیعه،مرحوم حضرت‌آیت الله بهجت « ره » به طلاب فرمودند : شما در جوار گنج الهی هستید ، قدر آن را بدانید . 
قدمت حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به سالهای اوایل پیروزی انقلاب اسلامی بر می گردد. در اواسط شهریور 1359 بنای مقبره رضاخانی تخریب و به جای آن حوزه علمیه احداث شد و در سال 1366 حدود 70 نفر طلبه برای سال اول پذیرفته شدند . از آن تاریخ تا کنون بیش از2000 نفر در این حوزه اشتغال به تحصیل داشته اند .
حوزه علمیه حضرتعبدالعظیم علیه السّلام ظرفیت پذیرش 250 طلبه علوم دینیه را به طور شبانه روزی داراست و ساختمان آن از کلیه امکانات آموزشی و رفاهی برخوردار است و از این جهت جزء معدود حوزه های کشور است .
حوزه شامل 68 حجره (اتاق) در بخش خوابگاه و 45 اتاق در سه ساختمان جنوبی است . مساحت کتابخانه و سالن مطالعه هر کدام 300 متر مربع می باشد. در حال حاضر 190 طلبه در 6 پایه درسی زیر نظر 20 نفر از اساتید مجرّب اشتغال به تحصیل دارند.
حوزه علمیه برهانمدرسه برهانیه ( عتیق) از دیگر مدارس علمیه در جوار حرم مطهر حضرت عبدالعظیم علیه السّلام است که قدمت آن به دوران سلجوقیان می رسد. فعالیتهای مدرسه برهان در زمان رضاخان تعطیل ساختمان آن رو به ویرانی گذارد و در سال 1364 هجری قمری بنای باقیمانده توسط مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی اکبر برهان تهرانی به امر زعیم اعظم عالم تشیّع آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی و به امر مرحوم آیت الله سید محمد حجّـت و پشتیبانی آیت الله کاشانی تخریب و در مدّت دو سال نوسازی و تکمیل شد و در روز افتتاح آیات عظام شهر تهران و نقاط
دیگر چون سید محمد بهبهانی ، حاج شیخ محمد تقی آملی ، سید هبة الدین شهرستانی ، وزیر اسبق علوم و معارف عراق و عده دیگری شرکت داشتند .
مرحوم حاج علی اکبر برهان مدیر مدرسه در سال 1379 قمری در مکّه از دنیا رفت و در قبرستان جده به خاک سپرده شد و بعد ازایشان شیخ محمد رضا بروجردی بانی قبرستان سه دختران شهرری در این مدرسه سکونت نموده و به تعلیم و تربیت اطفال مردم ری اشتغال داشت و در زمان رضاخان که خیلی از طلاب خلع لباس شدند و مدارس علمیه را تعطیل کردند ، این مدرسه را طاهریه نام نهادند و دروس جدید ( غیر حوزوی ) در آن تدریس می شد.
در اوایل انقلاب مدیریت و تولیت این مدرسه را امام جمعه شهرری مرحوم حجة الاسلام و المسلمین آقای رفیعی به عهده گرفتند و این تولیت تا پایان سال 1368 ادامه یافت .در این سال حجة الاسلام آقای تاج آبادی از طرف تولیت محترم آستان مقدس (حضرت آیت الله محمّدی ری شهری ) ، مدیریت را به عهده گرفتند . در سال 1370 شمسی ان مدرسه جهت تغییر کلی بنای قدیمی و ساختار جدید ، تخریب شده و طلاب جهت ادامه تحصیل به حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام منتقل شدند.
ساختمان جدید حوزه برهان با وسعت نزدیک به 5000 متر مربع در سال 1383 آماده بهره برداری شده است .
لازم به ذکر است که پس از ادغام دو حوزه پیشرفتهای چشمگیری از جهت کیفی و کمی ایجاد شده است تا آنجا که در سال تحصیلی 81 – 80 این حوزه با کسب متوسط معدل بالاتر از 17 و دارا بودن 25% معدل بالاتر از 18 توانست
رتبه سوم را در بین حوزه های کشور غیر از شهر مقدس قم حائز گردد.
شرایط ویژه حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام جهت طلاب ورودی 1. قبولی در آزمون ورودی مرکز مدیریت قم
2. موفقیت در مصاحبه ورودی مدرسه
3. تعهد شرایط علمی و انضباطی
4. مدرک دیپلم با معدل حداقل 14
شرایط ویژه جهت طلاب انتقالی پایه 6-1 :
1. دارا بودن شرایط لازم برای طلاب ورودی
2. حداقل معدل 17 در پایه قبل
شرایط ویژه جهت طلاب انتقالی پایه 7 به بالا
1. قبولی در تمامی مواد درسی پایه های قبلی
2. حداقل معدل 15 در پایه قبل
طول دوره و مواد درسی پایه 6-1:1. نظام آموزشی این دوره به صورت سالی _ پایه ای است .
2 . این دوره به شـش پایه درسی تقسیم می گردد.
3. هر درس مستقل است ( قبولی و عدم قبولی طلبه به همان درس محدود است )
4. مدت تحصیل در دوره سطح یک ، حد متوسط 6 سال و حد اقل 3 سال و حد اکثر 8 سال است .
5. هر سال تحصیلی بدون محاسبه امتحانات پایان سال حد اقل 180 روز درسی است .
6. به طور معمول روزانه چهار درس برای طلبه در نظر گرفته شده است که بر اساس آیین نامه قابل کاهش و افزایش می باشد و طلاب پس از پایان دوره مدرک فوق دیپلم دریافت می نمایند.
فعالیتهای فوق برنامه :برادران و خواهران : طلاب شاغل به تحصیل در حوزه ، علاوه بر شرکت در کلاسهای درسی در سایر برنامه های فرهنگی و آموزشی و اخلاقی و تفریحی نیز شرکت میکنند .
برخی از این برنامه ها عبارتند از :
1. اردوهای فرهنگی زیارتی ( قم ، مشهد و . . . .) و شرکت در نمایشگاهها و بازدیدها .
2. مسابقات مختلف قرآنی عقیدتی .
3. کلاسهای فوق برنامه نظیر اخلاق اسلامی و جلسات پرسش و پاسخ .
4. مشاوره با استاد روانشناس
5. مراسم مربوط به اعیاد و وفیات و . . . .
6. برنامه ویژه ورزشی و بدنسازی و استخر سر پوشیده مربوط به آستان مقدّس
6. کلاس های آموزش رایانه- نجوم – خوشنویسی- شنا
7. بانک نوار و لوح فشرده
8 . برنامه های پژوهشی
9. برنامه های متنوع بسیج طلاب
تسهیلات و مزایای مخصوص حوزه برادران :1. واگذاری حجره
2. پرداخت شهریه ماهانه به طلاب
3. کمک هزینه مسکن برای طلاب متأهل ممتاز
4 . شهریه تشویقی حفظ قرآن از یک جز تا سی جزء
دفتر پاسخگویی به مسائل شرعی برادران
با حضور علما و روحانیون فاضل دفتر پاسخگویی به مسائل شرعی واقع در صحن مصلا ـ رواق بین الحرمین به ارائه خدمات ذیل به زائرین و مراجعین گرامی می پردازند:
ـ پاسخ به سؤالات شرعی .
ـ راهنمایی و مشاوره در زمینه های مسایل اجتماعی ، خانوادگی و اخلاقی .
ـ دریافت وجوهات شرعیه.
ـ ساعات ارائه خدمات دفتر پاسخگویی صبحها از ساعت 9 الی 12 و بعدازظهرها از ساعت 15 الی 20 می باشد و تلفنهای 6-51223385 برای پاسخگوئی به سؤالات تلفنی اختصاص دارند.
ارتباط با حوزه : علاقه مندان مـی توانند بـرای کسب اطلاعات بیشتر با شماره تلفنهای 559036
46 و فکس 55900562 تماس حاصل نمایند و یا به نشانی: شهرری ، میدان مدرّس ، ضلع غربی حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مراجعه نمایند .
نشانی پست الکترونیکی حوزه برادران Hozeh@Abdulazim.com
برگرفته از سایت حضرت عبدالعظیم(ع)
حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم ( علیه السلام ) (خواهران )
با توجه به نقش مهم زنان در پیروزی انقلاب اسلامی، رشد و تکامل معنوی ، علمی و فرهنگی بانوان کشور مورد توجه ویژه بنیانگذار رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) قرار گرفت . تأسیس و توسعه
حوزه های
علمیه خواهران در سراسر کشور جهت تحقق این آرمان از مهمترین و شایسته ترین اقدامات نظام جمهوری اسلامی بوده است.در شهرری و در جوار بارگاه حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام و امامزادگان مجاور مدرسه علمیه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام - خواهران از سال 1372 مشغول به کار شد و در سال 1379 به صورت مصوب و زیر پوشش مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران سراسر کشور به فعالیتهای علمی-فرهنگی پژوهشی به طور گسترده پرداخت .این مدرسه هم اکنون با 154 نفر طلبه در سطح دو ، 81 طلبه در بخش پاره وقت و 107 طلبه حضوری و 4 طلبه غیرحضوری در سطح سه داردکه در مجموع 346 طلبه مشغول به تحصیل در این مدرسه هستند. تا کنون تعداد 250 طلبه در سطح 2 فارغ التحصیل شده اند که از این تعداد 53 نفر در حال تدوین پایان نامه می باشند و 123 نفر پایان نامه های خود را دفاع کرده اند که در کتابخانه مدرسه موجود می باشد.
این مدرسه در دو ساختمان دو طبقه (ساختمان سطح 2 و سطح 3) مشغول به فعالیت می باشد که در حدود 2100 متر زیر بنا و مساحتی بالغ بر500 متر فضای آزاد دارد.
* تحصیل در مدرسهتحصیل در این مدرسه به سه صورت امکان پذیر است:
الف) دوره های تمام وقت سطح دو « کارشناسی » :این دوره 5 ساله می باشد و طلاب می بایست در حدود 190واحد درسی را در طول دوره بگذرانند که 3 واحد آن در انتها پایان نامه می باشد که پس از گذراندن واحدهای درسی موفق به دریافت مدرک پایان لمعتین ( کارشناسی ) می شوند.
- شرایط پذیرش :1- اعتقاد و التزام به ولایت مطلقه فقیه و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران
2- تابعیت جمهوری اسلامی ایران
3- نداشتن سوء پیشینه
4- برخورداری از سلامت روحی - روانی و نداشتن نقص عضو ( بیماری های مسری مانع از تحصیل )
5- داشتن حداقل تحصیلات دیپلم و با حداکثر سن 30 سال
آزمون ورودی این دوره به طور سراسری در کل کشور برگزار می شود.
ب) تحصیل به صورت پاره وقت :تحصیـل در دوره پـاره وقـت برای داوطلبانی صورت می پذیرد که شرایط ثبت نام در دوره تمام وقت را ندارند. شرایط پذیرش در این دوره داشتن مدرک دیپلم ، سن بین 25 تا 35 سال ، قبولی در آزمون ورودی و موفقیت در مصاحبه است.
این کلاسها از سال 1384 شروع گردیده است و خواهران در هر ترم 12 واحد درسی را می گذرانند.
ج) تحصیل در سطح سه« کارشناسی ارشد» :در شرایطی که احساس می شد نیاز به ادامه تحصیل برای جویندگان راه علم و معرفت وجود دارد و با تلاش و پیگیری های مدیر و نماینده موسس در مدرسه در بهمن ماه 1385 برای اولین بار در استان تهران، مدرسه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) به طور مصوب ثبت نام از داوطلبان را آغاز و آزمون ورودی برگزار نمود.
- شرایط پذیرش :1- اعتقاد و التزام عملی به دین مبین اسلام و مذهب حقه شیعه اثنی عشری
2- اعتقاد و التزام به ولایت مطلقه فقیه و نظام مقدس جمهوری
اسلامی ایران
3- تابعیت جمهوری اسلامی ایران
4- نداشتن سوء پیشینه
5- برخورداری از سلامت روحی روانی
6- موفقیت در ارزیابی علمی(کتبی و شفاهی) و سایر مراحل گزینش(مصاحبه و ...)
7- رعایت شئونات و ظواهر اسلامی
8- داشتن مدرک سطح 2 دوره عمومی یا نظام قدیم(رسائل و مکاسب)
9- سکونت با سرپرست قانونی(پدر و مادر و یا همسر) در شهر محل تحصیل10 - داشتن حداقل معدل 15 برای رشته فقه و اصول و 14 برای سایر رشته ها
تحصیل در دوره کارشناسی ارشد در پنج رشته فقه و اصول، تفسیر علوم قرآنی، کلام، فلسفه و تاریخ امکان پذیر می باشد.
این مدرسه دارای بخشهای آموزش، فرهنگی، پژوهش، اداری و مالی، و بخش هایی چون بسیج، کتابخانه و نوارخانه ، سمعی و بصری ، مشاوره، تبلیغ، پاسخگویی به مسائل شرعی، مهد کودک می باشد که زیر نظر مدیریت فعالیتهای خود را تدبیر و به سامان می رساند.
* دفتر پاسخگویی به مسائل شرعیدفتر پاسخگویی به مسائل شرعی در دو شیفت صبح( ساعت 10 الی 13) و عصر(15 الی 19) به صورت تلفنی و حضوری با تعداد 11پاسخگو و 7کاتب به صورت روزانه حدود 100 مراجعه حضوری مشغول به ارائه خدمات به مراجعین می باشد که در مجموع3600 مورد مراجعه در سال را تحت پوشش قرار می دهد .
احکام بانوان ، احکام طهارت و نجاسات ، احکام خمس ، احکام بانکی ، احکام ارث ، احکام معاملات و ...
اهم خدمات ارائه شده این دفتر به مراجعین عبارتند از :
- پاسخگویی به مسائل شرعی
پاسخگویی بر طبق نظرات مراجع عظام تقلید و در زمینه های مسائل بانوان، خمس، ارث، وصیت، معاملات، نماز – روزه و ... می باشد.
برای افزایش اطلاعات خواهران پاسخگو و تقویت بنیه علمی خواهران کاتب، مباحثات و برگزاری کلاسهای هفتگی با حضور اساتید انجام می پذیرد. از آنجا که پاسخ های ارائه شده حتی المقدور باید به روز باشد و جواب ها مطابق با نظرات جدید مراجع عظام تقلید باشد و رساله های توضیح المسائل و استفتائات مراجع تقلید و کتب اطلاعات عمومی در زمینه های مسائل دینی با جدیدترین چاپ برای دفتر تهیه گردیده است.
- مشاوره: مشاوره در دفتر با وجود محدودیت مکانی و تداخل کار پاسخگویی با مشاوره با سعی و جدیت انجام می گیرد که به لطف الهی قریب به 80 درصد با موفقیت و نتیجه گیری مطلوب مواجه شده است . موارد مشاوره عبارتند از :
1) اعتقادی: اصول دینی، مسائل مبتلا به دانش آموزان، دانشجویان و حل شبهات دینی واعتقادی آنان تا حد امکان، زنان شاغل و خانه دار نیز در مورد مسائل اعتقادی از مشاوره دفتر برخوردار می شوند.
2) ازدواج: راهنمایی به دختران جوان برای ورود موفق به زندگی جدید
3) وسواس: کمک مطلوب به افراد برای رهایی از دام وسواس که در جلسات متعدد برای هر نفر انجام و پیشرفت وی مورد پیگیری و بررسی قرار می گیرد و برگزاری جلسات آموزشی تبیین مسائل طهارت و نجاست و ... برای سرعت بیشتر و کیفیت بهتر در به نتیجه رسیدن آنان
4) خانواده: ارشاد و راهنمایی بانوان مراجعه کننده در تمام گروههای سنی در زمینه بهبود شیوه زندگی مشترک با همسر و فرزندان
* واحد فرهنگیاین واحد با سرفصلهای زیر مشغول به ارائه خدمات م
ی باشد:
الف ) مراسمات و بزرگداشتها
ب ) سلسله کلاس ها ی اخلاقی – تربیتی
ج ) مسابقات
هـ) اردوها
و) فعالیتهای متفرقه
ز) سخنرانی ها
* بسیجاین واحد از سال1383 در مدرسه علمیه خواهران به طور فعال شروع به کار نمود و کارهای انجام شده قبل را نیز ساماندهی کرد.
هم اکنون تعداد 90 بسیجی عادی و113 بسیجی فعال در مدرسه وجود دارد. که جمعا تعداد 203 بسیجی مشغول به فعالیت می باشند.
* مشاورهبه دلیل اهمیت مشاوره و مراجعه طلاب و مراجعه کنندگان خارج از حوزه برای انجام مشاوره های دینی،ازدواج و ... مد
رسه در سال 1382 بر آن شد تا واحد مشاوره مدرسه را در دو شکل حضوری و تلفنی راه اندازی کند.
پس از انجام مصاحبه با مشاوران و اساتید تعدادی از آنها برای این امر مناسب شناخته شده و در کارگاههای آموزشی مشاوران مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران شرکت کردند و هر سال نیز برای ارتقاء سطح علمی و عملی آنان کلاسها و آزمونهای متفاوتی برگزار می گردد.
هم اکنون واحد مشاوره مدرسه به طور فعال جوابگوی طلاب ، خانواده آنان و مراجعان و... می باشد.
مشاوره ها بیشتر حول محورهای مشکلات طلاب در زمینه های روحی و روانی- تحصیلی- خانوادگی – مسائل اعتقادی – عبادی – ازدواج – مشکلات شغلی و ... می باشد که به طور میانگین پاسخگوی بیش از 150 مورد در هر ترم می باشند. همچنین کارگاه آموزشی مهارت های زندگی با حضور مشاوران محترم مدرسه در محل نمازخانه با حضور میهمانانی از دانشکده علوم حدیث ، طلاب سطح 2 ، 3 و پاره وقت و خانواده ها تشکیل می شود.
* مهد کودک رشدساعات شروع مهد از س
اعت 7:30 لغایت 17:30 می باشد.
تعداد پرسنل مهد:6 نفر
تعداد کل بچه های مهد : 48 نفر
تعداد بچه های شیر خوار و نوپا :30 نفر از سن 6ماه تا چهار سال
تعداد بچه های تحت آموزش :17نفر از سن4تا 6 سال
- برنامه کلاس آموزش مهد :شامل فعالیت ها یی چون یادگیری-شعر مذهبی و اجتماعی-قرآن-خمیر بازی-کار دستی-هوش-حدیث(نقاشی با ر نگ انگشتی-پاستل-مداد رنگی)قران با اشاره و همراه با معنی و کار کردن درس در حد سن کودکان مثل علوم و ریاضی پیش دبستانی و آمادگی و قصه گویی.
* آمارها
آمار فارغ التحصیلان به تفکیک سال فارغ التحصیلی
| ردیف | سال تحصیلی | تعداد |
| 1 | 1380 و 1379 | 19 نفر |
| 2 | 1381 | 31 نفر |
| 3 | 1382 | 35 نفر |
| 4 | 1383 | 25 نفر |
| 5 | 1384 | 24 نفر |
| 6 | 1385 | 27 نفر |
| 7 | 1386 | 31 نفر |
| 8 | 1387 | 26 نفر |
| 9 | 1388 | 32 نفر |
| جمع کل فارغ التحصیلان | 250 نفر | |
آمار طلاب و اساتید سطح 2
| پایه اول : 28 طلبه | اساتید مرد : 5 نفر |
| پایه دوم : 27 طلبه | اساتید زن : 16 نفر |
| پایه سوم : 32 طلبه | |
| پایه چهارم : 22 طلبه | |
| پایه پنجم : 25 طلبه | |
| طلاب معوقه : 20 طلبه | |
| کل طلاب سطح 2 = 154 نفر | کل اساتید سطح 2 = 21 نفر |
آمار طلاب و اساتید سطح 3
| ورودی 1385 : 14 طلبه | اساتید مرد : 8 نفر |
| ورودی 1386 : 13 طلبه | اساتید زن : 6 نفر | |
| ورودی 1388 : 10 طلبه | ||
 | ورودی 1385 : 31 طلبه | |
| ورودی 1386 : 29 طلبه | ||
| ورودی 1388 : 10 طلبه | ||
 | 4 نفر (گرایش تفسیر و علوم قرآنی) | |
| کل طلاب سطح 3 = 111 نفر | کل اساتید سطح 3 = 14 نفر | |
آمار طلاب و اساتید پاره وقت
| طلاب سال اول : 40 نفر | اساتید مرد : ــ |
| طلاب سال دوم : 25 نفر | اساتید زن : 16 نفر |
| طلاب سال سوم : 8 نفر | |
| طلاب سال چهارم : 8 نفر | |
| کل طلاب پاره وقت = 81 نفر | کل اساتید پاره وقت = 14 نفر |
لیست پایان نامه های دفاع شده موجود در کتابخانه مدرسه
| ردیف | موضوع پایان نامه | ردیف | موضوع پایان نامه |
| 1 | ضرورت ولایت فقیه در نظام اجتماعی | 2 | عواقب و آثار طلاق در تربیت فرزندان |
| 3 | حسد ، ریشه ها و پیامدها | 4 | غیبت |
| 5 | آراء و نظرات ادیان مختلف درباره منجی آخرالزمان (ع) | 6 | شفاعت |
| 7 | نقش شخصیت ها در سقیفه | 8 | زن در ایران باستان |
| 9 | عدم دخالت امام صادق در فعالیت نظامی | 10 | روزنامه های زمان مشروطیت از منظر شیخ فضل الله نوری |
| 11 | خواب و آداب آن | 12 | ترسیم شخصیت فردی و اجتماعی حضرت خدیجه (س) |
| 13 | نگاه و آثار آن | 14 | عوامل و موانع اجابت دعا |
| 15 | موضع حضرت علی (ع) در برابر خلفا | 16 | رابطه علم و دین در حوزه متفکرین اسلامی |
| 17 | خوارج ، نحوه پیدایش و عملکرد آن | 18 | علل گرایش ایرانیان به تشیع |
| 19 | معیار گزینش در سقیفه بنی ساعده | 20 | حقوق زن از دیدگاه قرآن |
| 21 | برخورد پیامبر با مفاسد اجتماعی | 22 | نقش تربیتی حضرت زهرا (س) در خانواده و اجتماع |
| 23 | بررسی جنگ روانی پیامبر (ص) در فتح مکه | 24 | چه کسانی در جهنم ابدی هستند |
| 25 | شیوه های مبارزه با تهاجم فرهنگی نسبت به جوانان | 26 | حقوق متقابل مردم و جکومت در نهج البلاغه |
| 27 | سیمای حضرت آدم در ادبیات فارسی | 28 | جلوه گری زن در جاهلیت اول و اخری |
| 29 | جایگاه حیاء در اسلام و ادیان و آثار فردی و اجتماعی | 30 | نقش حضرت زهرا (س) در دفاع از ولایت امیرالمؤمنان (ع) |
| 31 | روشهای تبلیغی و تطبیق آن با روشهای تبلیغ دین | 32 | شیوه های ترغیب کودکان به آموزه های دینی |
| 33 | جایگاه کرامت انسان در قرآن و سنت | 34 | نقش تربیتی و وظایف مادر در تربیت فرزند در دوران بارداری |
| 35 | عوامل و آثار فردی و اجتماعی سوءظن | 36 | ارزش و جایگاه توکل و آثار و پیامدهای آن در زندگی |
| 37 | چهار حرام قرآنی و تاثیر آن بر جسم و روح | 38 | تعدد زوجات و پیامبر اکرم(ص) |
| 39 | شیوه های برخورد پیامبر(ص) با مخالفان | 40 | آیه مباهله و اهل بیت(ع) |
| 41 | مساجد کارکردها و چالشهای فرا روی آن | 42 | مهریه از دیدگاه قرآن و سنت |
| 43 | هدف زندگی انسان در قرآن | 44 | نقش عایشه در تاریخ اسلام |
| 45 | سکوت و آثار تربیتی | 46 | عصمت پیامبر اکرم(ص) |
| 47 | بررسی علل و عوامل وسواس | 48 | تعدد زوجه |
| 49 | روشهای تبلیغی پیامبر(ص) | 50 | نقش و وظیفه مادر در دوران کودکی |
| 51 | ویژگیهای ارتباطی زنان الگو با همسران | 52 | شدت و رأفت پیامبر اسلام(ص) |
| 53 | دیدگاه شیعه و سنی در امامت | 54 | وهابیت و زیارت اهل قبور |
| 55 | رجعت | 56 | فدک و اثبات حقوقی آن |
| 57 | علل افزایش و کاهش رزق و روزی | 58 | حسد در قرآن و روایات و آثار و پیامدهای اجتماعی آن |
| 59 | بررسی جهاد زن در اسلام | 60 | فتنه از دیدگاه امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه |
| 61 | نقش الگو در تربیت فرزند | 62 | حب دنیا در قرآن |
| 63 | جوان از دیدگاه آیات و روایات | 64 | خلقت انسان از دیدگاه قرآن، علوم طبیعی |
| 65 | اعتدال و نقش آن در تحکیم خانواده | 66 | فلسفه انتظار |
| 67 | عوامل و ریشه های گریز از دین از منظر قرآن و حدیث | 68 | قضا و قدر الهی و سرنوشت انسان |
| 69 | شخصیت سلمان فارسی | 70 | جایگاه ازدواج موقت در اسلام |
| 71 | خدمات امیرالمومنین(ع) به ساحت مقدس قرآن | 72 | آثار اجتماعی نماز |
| 73 | حضرت زینب(س) و فعالیتهای اجتماعی آن | 74 | شیوه پیامبر(ص) با مشرکان |
| 75 | روابط دختر و پسر از دیدگاه اسلام | 76 | آداب معاشرت در خانواده |
| 77 | فرقه شیطان پرستی | 78 | فلسفه روزه در اسلام |
| 79 | اخلاص در عمل و عبادت | 80 | غم و شادی در فرهنگ اسلام |
| 81 | غفلت از دیدگاه آیات و روایات | 82 | تفاوتهای زن و مرد در ابعاد مختلف |
| 83 | مرز بین امید و ناامیدی از رحمت خدا | 84 | از مرگ با بعث |
| 85 | شاد زیستن | 86 | اهداف قیام سیدالشهداء |
| 87 | اهمیت وفای به عهد در اسلام | 88 | امر به معروف و نهی از منکر |
| 89 | صفات خالق هستی | 90 | علل انحطاط مسلمین |
| 91 | مفهوم و مصادیق عمل صالح | 92 | یهود در صدر اسلام |
| 93 | آثار یاد مرگ از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه | 94 | کنترل جمیعیت از دیدگاه اسلام |
| 95 | عوامل و آثار عجب | 96 | دروغ و آثار فردی و اجتماعی آن |
| 97 | جایگاه اکثریت و اقلیت در حکومت اسلامی | 98 | حقوق متقابل والدین و فرزند در کتاب و سنت |
| 99 | بررسی دنیای نوجوان | 100 | احسان و آثار فردی و اجتماعی |
| 101 | تاثیر صهیونیست مسیحی بر ساختار نظام بین الملل | 102 | رفاه زدگی و پیامدهای آن |
| 103 | تربیت جوان در سیره معصومین | 104 | روابط انسان و طبیعت از دیدگاه اسلام |
| 105 | اعمال صالح و مصادیق فردی و اجتماعی | 106 | پنج اصل قرآنی در سیره فردی و اجتماعی پیامبر اعظم(ص) |
| 107 | فلسفه اعمال حج | 108 | سیره تربیتی پیامبر(ص) نسبت به کودکان |
| 109 | نقش عوامل خانوادگی و محیط در سعادت و شقاوت | 110 | مرگ یک تولد(سقط) |
| 111 | توسل از دیدگاه شیعه و اهل سنت | 112 | جایگاه عدالت در قرآن |
| 113 | ارتداد و آثار فردی و اجتماعی آن | 114 | بررسی واژه شهید و شهادت |
| 115 | بد اخلاقی در متون دینی | 116 | امام خمینی(ره) احیاگر تفکر دینی |
| 117 | اثر نماز شب و تهجد در تعادلی روح انسان | 118 | شفاعت از دیدگاه شیعه و وهابیت |
| 119 | خانواده و علل استحکام آن | 120 | رسالت زن مسلمان در عصر انتظار از دیدگاه قرآن و سنت |
| 121 | ارزش مادر و مادری | 122 | فرهنگ شهادت |
ارتباط با حوزه :
آدرس : شهرری میدان مدرس ـ انتهای خیابان هلال احمر ـ ضلع جنوبی حرم مطهر حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام مدرسه علمیه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام - (خواهران)
تلفن تماس: 7-51223325 و نمابر 55952386
آدرس سایت حوزه علمیه خواهران به نام حسنا : www.Hossna.com و ایمیل info @ hossna.com
برگرفته از سایت حضرت عبدالعظیم(ع)
شناحت نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام
حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام ، یکی از شخصیت های بزرگ علمی ، عملی و جهادی است که تاکنون آن گونه که شایسته است ، شناخته نشده است . در مقدّمه حکمت نامه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، موضوعاتی چون : شخصیت خانوادگی، ویژگی های علمی و عملی ، هجرت به شهرری و وفات ایشان در این شهر ، بررسی شده اند .[1]
یک. تبار
تبار حضرت عبدالعظیم علیه السّلام با چهار واسطه ، به سبط اکبر پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و خاندان وحی می رسد . احمد بن علی نجاشی – که یکی از ارکان علم رجال است -، درباره نسب آن بزرگوار می نویسد :هنگامی که جنازه او را برای غسل برهنه می کردند ، در جیب لباس وی نوشته ای یافت شد که در آن ، نسبش ، این گونه ذکر شده بود : من ابوالقاسم ، عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن علی بن حسن بن علی بن ابی طالب هستم . [2] براساس این نسخه از رجال النجاشی ، در نسب ایشان ، میان وی و امام حسن علیه السّلام ، پنج نفر واسطه وجود دارد ؛ لیکن در نسخه های معتبر این کتاب[3] ، میان «زید» - یعنی جدّ سوّم ایشان – و امام حسن علیه السّلام ، شخص دیگری واسطه نیست . بنابراین ، نیاکان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به ترتیب ، عبارت اند از :
1. عبدالله بن علی
پدر حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، «عبدالله » نام داشت و مادرش ، «فاطمه» دختر عقبة بن قیس بود .[4] عبدالله ، در زمان حیات جدّش «حسن بن زید» متولّد شد و چون قبل از تولّدش ، پدرش «علی» در زندان درگذشت ،جدّش کفالت او را به عهده گرفت .[5]
از عبدالله ، به نقلی ، پنج پسر و به نقلی ، نُه پسر[6] بر جای ماند که یکی از ایشان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام بوده است .
2. علی بن حسن
نام جدّ اوّل حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، «علی» و لقب او «سدید»[7] است . وی همراه پسرعمویش عبدالله محض و گروهی دیگر از سادات حسینی ، در دوران خلافت منصور بر ضدّ عبّاسیان قیام کرد . جمعی از آنان و از جمله وی ، دستگیر و به بغداد منتقل شدند . او پس از مدّتی در زندان وفات یافت . [8]
3. حسن بن زید
جدّ دوّم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، « حسن» نام داشت . وی تنها فرزند پسر زید بود که از بزرگان عصر خودش به شمار می رفته ، و در بین بنی هاشم ، به بخشش ، کَرَم ، سخاوت و خدمت به محرومان ، شهرت داشته است . وی از سوی منصور عبّاسی به ولایت مدینه گمارده شد ؛ ولی پس از مدّتی ، مورد خشم و او قرار گرفت و به زندان افتاد [9] و در سال 168 ق ، در هشتاد سالگی از دنیا رفت . [10]
4. زید فرزند امام حسن علیه السّلام
جدّ سوّم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، زید فرزند بزرگ امام حسن مجتبی علیه السّلام است . ایشان متولّی اوقاف پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بوده و به جلالت قدر ، کرامت طبع ، عزّت نفس و کثرت نیکوکاری ، توصیف گردیده است . شاعران ، او را ستوده اند و مردم از هر سو برای برخورداری از فضلش به وی روی می آورده اند.[11] وی در یکصد سالگی ، چشم از جهان فرو بست[12] و در محلّی به نام «حاجز» در چند منزلی مدینه دفن گردید .[13]
نگاهی گذرا به زندگی نامه نیاکان و خاندان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نشان می دهد که این خاندان ، دارای دو ویژگی برجسته بوده اند :
اوّل : مبارزه و پیکار بر ضدّ ستم و سلطه استکباریِ حاکم به جامعه اسلامی، به گونه ای که پدر حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در زندان از دنیا رفت و ایشان پدر خود را ندید ، و جدّ ایشان نیز مدّتی در زندان به سر برد . دوّم : کرامت طبع ، عزّت نفس و خدمت به محرومان . ملقّب شدن عبدالعظیم به حضرت «السیّد الکریم» ریشه در این ویژگی خانوادگی این بزرگوار دارد .[14]
دو . تاریخ تولّد و وفات
تاریخ دقیق تولّد و وفات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مشخّص نیست ؛[15] امّا در برخی از منابع متأخّر ، این گونه آمده است :
حضرت شاه عبدالعظیم که کنیه اش ابوالقاسم و ابوالفتح نیز بوده ، در روز پنج شنبه چهارم ماه ربیع الآخر سنه 173 هجری قمری ، مطابق 25 تیر ماه 158 یزدگردی ، در زمان هارون الرشید در مدینه در خانه جدّش حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام متولّد شده … و پس از مدّت 79 سال و شش ماه و یازده روز قمری عمر ، در روز آدینه پانزدهم شوّال المکرّم سنه 252 هجری قمری ، مطابق سیزده مهر ماه قدیم سنه 235 یزدگردی ، در زمان المعتزّ بالله عبّاسی به سرای آخرت رحلت نمود . [16]
همچنین در برخی از منابع متأخر از کتبا نزهة الأبرار سیّد موسی بَرزنجی و مناقب العترة ی احمد بن محمّد بن فهد حلّی و تاریخ نورالدّین محمّد السمهودی نقل شده که ولادت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام پنجشنبه چهارم ربیع الثانی سال 173 ق ، در مدینه و وفاتش در پانزدهم شوّال 252 ق ، بوده است .[17]
گفتنی است با توجّه به این که در منابع کهن و معتبر ، تاریخ تولّد و وفات ایشان ذکر نشده و منابع گزارش های پیش گفته ، شناخته شده نیستند ، این گزارش ها فاقد اعتبارند ؛ لیکن در کتاب شریف الکافی ، از حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، از هشام بن حکم روایت نقل شده است .[18] تاریخ وفات هشام بن حکم ، سال 199 ق ، یا پیش از آن است .[19] و مظنون ، این است که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام هنگام نقل روایت ، کمتر از بیست سال نداشته است . بنابراین ، تولّد ایشان باید سال 180 ق ، یا پیش از آن باشد.[20]
همچنین براساس روایتی از امام هادی علیه السّلام که ثواب زیارت قبر حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، همانند زیارت مرقد سیّدالشّهداء علیه السّلام دانسته شده ، باید بگوییم که او در دوران امام هادی علیه السّلام و پیش از شهادت ایشان از دنیا رفته است و از آن جا که دوران امامت ایشان از سال 220 تا 254 ق بوده ، وفات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام پیش از سال 254 ق ، اتّفاق افتاده است .
بنابراین ، هر چند بر پایه قراین یاد شده ، احتمال تولّد حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در سال 173 ق ، و وفات ایشان در سال 252 ق ، منطقی و معقول است ، با این حال ، اثبات آن نیاز به منبع معتبر دارد .
از سوی دیگر با عنایت به این که به هر دلیل ، چهارم ربیع الثانی ، به عنوان تاریخ تولّد حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و پانزدهم شوال ، به عنوان تاریخ وفات ایشان شهرت یافته ، بزرگداشت یاد آن حضرت و تجلیل از مقام معنوی آن بزرگار در روز های یاد شده ، نیکوست. [21]
گفتنی است که در جلسه 628 مورّخ 26/5/1389 شورای انقلاب فرهنگی ، چهارم ربیع الثانی ، به عنوان « روز ولادت حضرت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام » جهت درج در تقویم رسمی کشور به تصویب رسید و در تاریخ 18/7/1389 به آستان مقدّس آن حضرت ابلاغ گردید .
سه . در ک محضر امامان
براساس آنچه در تاریخ تولّد و وفات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام گذشت ، ایشان دوران حیات پنج امام از امامان اهل بیت علیه السّلام - یعنی امام کاظم علیه السّلام تا امام عسکری را درک کرده است ؛ امّا این بِدان معنا نیست که به محضر همه آنها هم رسیده و یا از آنها سخنی نقل کرده است .
آنچه قطعی و مسلّم است، این است که ایشان محضر امام جواد علیه السّلام و امام هادی علیه السّلام را درک نموده و از آنها احادیث فراوانی نقل کرده که بخشی از آنها در این حکمت نامه آمده اند . همچنین اگر به روایت کتاب الاختصاص منسوب به شیخ مفید اعتماد کنیم، حضرت عبدالعظیم علیه السّلام محضر امام رضا علیه السّلام را نیز درک کرده و از ایشان روایت نموده است [22].
گفتنی است که طبق برخی از نسخه های رجال الطوسی ، حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از اصحاب امام عسگری شمرده [23] و در کتاب شرعة التسمیة میرداماد نیز آمده که ایشان محضر امام عسکری علیه السّلام را نیز درک کرده است؛[24] لیکن روایتی از آن امام، از طریق ایشان به ما نرسیده است .
چهار . عظمت علمی
برای اثبات عظمت علمی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام کافی است که بدانیم امام معصوم ، مردم را برای حلّ مشکلات دینی و یافتن پرسش های اعتقادی و عملی شان ، به ایشان ارجاع داده است.
صاحب بن عَبّاد در رساله ای که در شرح حال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نوشته ، [25] در توصیف علمی ایشان آورده : ابو تراب رویانی ، روایت کرد که شنیدم ابوحمّاد رازی می گفت : خدمت امام هادی علیه السّلام درسامرّا رسیدم و مسائلی از حلال و حرام از ایشان پرسیدم . امام به پرسش های من پاسخ داد و هنگامی که خواستم از ایشان خدا حافظی کنم به من فرمود :
یا أبا حَمّاد! اَشکَلش عَلشیک شَی ءٌ مِن امرِ دینِک بنا حِیَتِک فَسَل عَنهُ عَبدَالعَظیمِ بنَ عَبدِاللهِ الحَسَنِیّ و اقرِئهُ مِنِّی السَّلامَ .
ای ابو حماد ! هنگامی که چیزی از امور دینی در منطقه ات برای تو مشکل شد ، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان .[26]
این تعبیر، به روشنی نشان می دهد که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در عصر خود ، مجتهد توانمندی بوده که براساس اصول و قواعدی که از اهل بیت علیهم السّلام در اختیار داشته ، می توانسته دیدگاه های اسلام ناب را در زمینه های مختلف اعتقادی و عملی ، استخراج کند و به پرسش های مردم پاسخ گوید.
بنابراین، ایشان تنها یک محدّث و راوی احادیث اهل بیت علیهم السّلام نبوده است ؛ بلکه از علمای بزرگ خاندان رسالت بوده که پس از معصومان ، توان پاسخگویی به مسائل علمی را داشته و توانمندی علمی اش مورد تأیید و تصدیق امام هادی علیه السّلام قرارگرفته است .[27]
پنج . تألیفات
مرحوم نجاشی درکتاب رجال خود ـ که با موضوع « مؤلّفان شیعه » تألیف شده ـ ، از حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام نام برده و کتاب خطب امیرالمؤمنین علیه السّلام را به وی نسبت داده است.[28]
چه بسا سیّد رضی رحمة الله در تدوین نهج البلاغه از این کتاب استفاده کرده باشد و این کتاب از مصادر اصلی نهج البلاغه باشد ! نجاشی در پایان شرح حال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، سند خودش را به روایات ایشان ، از طریق استادش ابن نوح ، به حضرت عبدالعظیم می رساند . [29]
شیخ طوسی نیز درکتاب الفهرست خود ـ که موضوع آن ، معرّفی مؤلّفان و مصنّفان شیعه است ـ از حضرت عبدالعظیم نام می برد و می گوید : « له کتاب » . سپس سند خودش را به احمد بن ابی عبدالله برقی می رساند که او از حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نقل حدیث می کند .[30]
صاحب بن عباد نیز در احوال حضزت عبدالعظیم علیه السّلام ، عبارت : « له کتاب یسمسه کتاب یوم و لیلة » را آورده است . [31]
شش. عظمت معنوی
مهم ترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار ، با فضیلت زیارت سیّدالشهداu است .
شیخ المحدّثین ، صدوق ، از محمّد بن یحیی عطّار – که یکی از اهالی ری است – این گونه نقل کرده که : خدمت امام هادی علیه السّلام رسیدم . ایشان فرمود:«کجا بودی ؟»
گفتم : حسین بن علی علیه السّلام را زیارت کردم . امام هادی علیه السّلام فرمود : أما إنّک لَوزُرتَ قَبرَ عَبدِالعَظیمِ عِندَکُم کُنتَ کَمَن زارَ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السّلام .[32]
بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی ، مانند کسی هستی که حسین بن علی علیه السّلام را زیارت کرده باشد .
برای توضیح این روایت و تبیین عظمت معنوی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، باید موضوعات : فضیلت زیارت امام حسین علیه السّلام و مقصود از برابری زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت امام حسین علیه السّلام و حکمت آن، بررسی گردند .
الف ـ فضیلت زیارت امام حسین علیه السّلام
دراحادیث اهل بیت «علیهم السّلام» ، فضایل ، آثار و برکات فراوانی برای زیارت امام حسین علیه السّلام بیان شده است، مانند : آمرزیده شدن گناهان ، دعای فرشتگان ، دعای اهل بیت «علیهم السّلام» طولانی شدن عمر، افزوده شدن روزی ، زدوده شدن اندوه ، شادی دل ، تبدیل شدن بدی ها به خوبی ها ، تبدیل شدن شقاوت به سعادت ، و برخورداری از حقّ شفاعت . همچنین در شماری از احادیث، فضیلت زیارت امام حسین علیه السّلام بیشتر از حج و حتّی طبق برخی از احادیث ، ثواب آن، بیش از هزار حج و هزار عمره است.[33]
ب ـ مقصود از برابری زیارت عبدالعظیم با زیارت سیّد الشهدا علیه السّلام
مسئله این است که براساس حدیثِ یاد شده ، آیا زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به طور مطلق می تواند جایگزین زیارت امام حسین علیه السّلام شود و یا در شرایط خاصّی ، از چنین فضلیتی برخوردار است ؟ در یک جمله ، آیا برابری زیارت عبدالعظیم علیه السّلام و زیارت امام حسین علیه السّلام مطلق است و یا مقیّد ؟
بی تردید، مقصود امام هادی علیه السّلام در حدیث یاد شده ، این نیست که از فضایل زیارت امام حسین علیه السّلام بکاهد و یا در بیان فضیلت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مبالغه نماید .
بنابراین ، در پاسخ به سؤالی که مطرح شد ، می توان گفت : برابری فضیلت زیارت عبدالعظیم علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام مقیّد است به فضای سیاسی ویژه ای که پیروان اهل بیت «علیهم السّلام» درآن مقطع تاریخی درآن زندگی می کردند، در زمانی که اختناق شدیدی جهان اسلام را فراگرفته بود و جامعه تشیّع در دوران زمامداری افرادی مانند : متوکّل ، مُعتـّز و معتمد عبّاسی ، سخت ترین دوران های تاریخیِ خود را سپری می کرد.
در چنین شرایطی، امام هادی علیه السّلام به منظور پیشگیری از خطرهایی که از طرف حکومت های وقت ، شیعیان را تهدید می کرد، فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم را با زیارت امام حسین علیه السّلام برابر دانسته است . به تعبیری روشن تر، زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام برای کسانی که آمادگی خطر پذیری برای زیارت امام حسین علیه السّلام را داشته باشتند، پاداشی معادل زیارت آن حضرت دارد و حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام شعبه ای از حرم سیّد الشهدا علیه السّلام است . و این خود ، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهل بیت «علیهم السّلام» است . و این خود ، فضیلتی بزرگ و حاکی از جایگاه بلند عبدالعظیم در نزد اهل بیت «علیهم السّلام» و عظمت معنوی ایشان است .
ج ـ حکمت برابری زیارت عبدالعظیم علیه السّلام با زیارت سیّدالشهدا
برابری فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم با زیارت سالار شهیدان ـ هرچند در شرایط ویژه ـ ، بی تردید بدون حکمت نیست . شاید نتوان به حکمت آن پی برد ؛ لیکن راز و رمز این فضیلت بزرگ را باید در شخصیت علمی، عملی و جهادی آن بزرگوار، جستجو کرد .
درمیان امام زادگان ، شخصیت های بزرگی وجود دارند ؛ اما درباره هیچ یک از آنها نقل نشده و حدّاقل به ما نرسیده که زیارتش با زیارت سیّدالشهدا برابری کند .
بنابراین ، حضرت عبدالعظیم علیه السّلام باید از خصوصیات و مقامی برخوردار باشد که از مرقد مطهّرش نور حرم حسینی ساطع گردد و شمیم دل انگیز سیّدالشهدا از آن استشمام شود .
گفتنی است که احادیث دیگری نیز در فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نقل شده اند ، مانند آنچه از شهید ثانی در تعلیقه خلاصة الاقول علامه حلّی از امام رضا علیه السّلام نقل شده که فرمود : هر کس قبر عبدالعظیم را زیارت کند ، بر خدا لازم می شود که که او را داخل بهشت کند .[34]
و در حدیث دیگری از آن امام آمده که فرمود :هرکس نمی تواند مرا زیارت کند ، برادرم عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت کند [35].
لیکن این احادیث ، علاوه بر ارسال و ضعف سند ، از نظر تاریخی نیز مورد خدشه اند ؛ زیرا حضرت عبدالعظیم علیه السّلام سال ها پس از شهادت امام رضا علیه السّلام زنده بوده است ، مگر این که بگوییم از اخبار غیبیه امام رضا علیه السّلام هستند .
هفت . روایات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام
بخش قابل توجّهی از کتاب هایی که در شرح حال حضرت عبدالعظیم علیه السّلام تألیف شده اند ، به روایاتی اختصاص یافته که در سلسه سند آنها قرار گرفته است ، مانند :
کتاب جنّات النعیم ،[36] شصت روایت ؛ روح و ریحان ،[37] 57 روایت ؛ التذکرة العظیمیة ،[38] چهل روایت ؛ عبدالعظیم الحسنی حیاته و مسنده[39]، 78 روایت ؛ مسند حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام - که در مجموعه آثار کنگره حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به چاپ رسیده - ، یکصد و بیست روایت .[40]
لیکن باید توجه داشت که آنچه بدان اشارت رفت ، همه روایات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نیستند . صاحب بن عباد ، ایشان را « کثیرالحدیث و الروایة » توصیف کرده و در رساله کوتاه خود ، ایشان را چنین توصیف نموده :
ذو ورع و دین ، عابد معروف بالامانة و صدق اللهجة ، عالم بامور الدین ، قائل بالتوحید و العدل ، کثیر الحدیث و الروایة .[41]
[عبدالعظیم ، ] شخصی پرهیزگار و دیندار بود . اهل عبادت بود و به امانتداری و راستگویی شهرت داشت . به امور دینی دانا بود . توحید و عدل را باور داشت و بسیار حدیث و روایت [ از اهل بیت علیه السّلام ] نقل می کرد .
همانگونه که پیش از این اشاره شد ، کتاب خطب امیرالمؤمنین و کتاب یوم و لیلة از جمله مصنّفات ایشان است ، و بر این اساس باید گفت : بسیاری از روایات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به دلایل مختلف به ما نرسیده اند .
هشت. مهاجرت به ری
جزئیات مسائل مربوط به علل مهاجرت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به شهرری ، مشخص نیست ؛ لیکن می توان گفت که سابقه مبارزاتی خاندان آن بزرگوار از یک سو ، و شخصیت علمی و جهادی و ارتباط بسیار نزدیک حضرت عبدالعظیم علیه السّلام با اهل بیت علیه السّلام از سوی دیگر ، موجب شدند که ایشان در سال های پایانی زندگی ، تحت تعقیب حکومت وقت ، قرار گیرد . از این رو ، برای ادامه فعّالیت ها و چه بسا با اشاره امام هادی علیه السّلام ، زندگی مخفی را انتخاب کرد ، و با لباس پیک و به صورت مسافری ناشناس ، وطن اصلی خود را ترک کرد و شهرهای مختلفی را پشت سر گذاشت تا آن که در شهرری در مکانی به نام «سربان»[42] رحل اقامت افکند و در خانه یکی از پیروان اهل بیت علیه السّلام در محلّه ای – که «سکّة الموالی» نامیده می شد -، سکونت یافت . روزها روزه بود و شب ها به عبادت می پرداخت و گاه به صورت مخفیانه از خانه ای که در آن ساکن بود ، خارج می شد و به زیارت قبری که هم اکنون در مقابل مزار او قرار دارد ، می رفت و می فرمود : این ، قبر مردی از فرزندان موسی بن جعفر علیه السّلام است .
معلوم نیست که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام چند سال در شهرری سکونت داشته است . مسلّم ، این است که ایشان به قدری در این شهر بوده که بیشتر شیعیان ری، به تدریج با ایشان آشنا شده بودند [43]، و با در نظر گرفتن این که ایشان به شدّت تحت تعقیب بوده و ارتباط تک تک مردم با او چه بسا مدّت ها طول می کشید ، می توان گفت : احتمالاً ایشان چند سال از سال های پایانی عمر خود را در ری گذرانده است . همچنین رفت و آمد بیشتر با وی ، حاکی از فعّالیت های فرهنگی و سیاسی اوست .
نه. سبب وفات
بر پایه گزارش نجاشی و صاحب بن عبّاد ، حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در اثر بیماری و به مرگ طبیعی از دنیا رفته است .[44] هنگامی که بدن شریفش را برای غسل دادن برهنه کردند ، در جیب ایشان ورقه ای یافت شد که در آن ، نسب ایشان تا امیرمؤمنان علیه السّلام نوشته شده بود .[45]
لیکن در کتاب الشجرة المبارکة در باره سبب وفات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام آمده : و قتل بالری و مشهده بها معروف و مشهور .[46]
حضرت عبدالعظیم] در ری کشته شده و مزار او در آن جا معروف و مشهور است .
همچنین در کتاب المنتخب طریحی آمده :
قیل : و ممن دفن حیا من الطالبین عبدالعظیم الحسنی بالری .[47]
گفته شده از جمله کسانی که از خاندان علی بن ابی طالب زنده به گور شده ، عبدالعظیم حسنی در ری است .در گزارش دیگری به کتاب مشجّرات ابن معیه ، نسبت داده شده که ایشان را با زهر، به شهادت رسانده اند .[48]
درباره گزارش های یاد شده ، چند نکته قابل توجّه است :
1. گزارش صاحب بن عبّاد و نجاشی ، معتبر و مربوط به قرن چهارم و پنجم هجری است . بنابراین در تعارض با گزارش های متأخّر ، بر آنها تقدم دارد .2. گزارش های یاد شده نشان می دهند که ظاهراً تا قرن پنجم هجری ، موضوع شهادت حضرت عبدالعظیم مطرح نبوده است ، وگرنه در این گزارش ها به آن اشاره می شد .3. در صورتی که بتوانیم بر گزارش کتاب الشجره المبارکه اعتماد کنیم ، جمع میان این گزارش و گزارش مشجرات ابن معیّه و نیز گزارش منابع معتبر یاد شده ، این است که ایشان در اثر مسموم شدن ، بیمار شده و به شهادت رسیده است .4. با عنایت به پیشینه خانوادگی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و قیام علویان در طبرستان ، در صورتی که زمامداران فاسد بنی عبّاس از مخفیگاه ایشان در ری آگاه می شدند ، قطعاً ایشان را به شهادت می رساندند ، و بعید نیست در اثر کثرت رفت و آمد با ایشان در مدّت حضورشان در ری ، به این موضوع پی برده باشند .5. تشبیه زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به زیارت امام حسین علیه السّلام می تواند قرینه ای بر شهادت ایشان باشد .
بنابراین ، هر چند دلیل قاطعی بر شهادت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در دست نیست ، لیکن دلیل محکمی بر نفی شهادت ایشان نیز وجود ندارد ؛ بلکه با توجّه به نکته سوم ، چهارم وپنجم ، پذیرفتن اصل شهادت بعید نیست
ده. مدفن حضرت عبدالعظیم علیه السّلام با اشاره پیامبر صلّی الله علیه و آله وسلّم
بر پایه گزارش صاحب بن عبّاد ( 326-385 ق )[49]، شب وفات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام یکی از شیعیان ری در عالم رؤیا ، پیامبر خدا صلّی الله علیه وآله و سلّم را دید که به او فرمود : «مردی از فرزندان مرا فردا از سکة الموالی می آورند و در باغ عبدالجبّار بن عبدالوهّاب ، در کنار درخت سیب ، دفن خواهند کرد» . آن شخص نزد صاحب باغ رفت تا آن درخت و مکان آن را بخرد . صاحب باغ به او گفت : این درخت و مکانش را برای چه می خواهی ؟ او جریان رؤیای خود را بازگو کرد . صاحب باغ گفت : من هم چنین خوابی دیده ام و بدین جهت ، محل این درخت و همه این باغ را وقف سادات و شیعیان کرده ام که اموات خود را در آن دفن کنند .[50]
بنابراین گزارش ، با عنایت به این که باغ های آن دوران ، معمولاً بسیار بزرگ بوده ، می توان حدس زد که تا شعاع قابل توجّهی در اطراف مرقد مطهّر حضرت عبدالعظیم علیه السّلام وقف دفن سادات و پیروان اهل بیت علیه السّلام بوده است . 
[1] گفتنی است که برای معرّفی شخصیت حضرت عبدالعظیم ، در 22 خرداد ماه 1382 ، کنگره بزرگداشت حضرت عبدالعظیم در تالار شیخ صدوق آستان مقدّس ایشان برگزار شد و مجموعه آثار این کنگره در 29 جلد منتشر گردید .
[2] رجال النجاشی : ج 2 ، ص 67 ، ش 651
[3] ر.ک : معجم رجال الحدیث : ج 10 ، ص 46 ، ش 6580
[4] منتقلة الطالبیه : ص 157 به نقل از : شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری / مجموعه مقالاتِ چاپ شده : ص 72 (مقاله «آشنایی با حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و مصادر شرح حال او » ، رضا استادی ) ، مهاجران آل ابوطالب : ص 235 .
[5] ر.ک : سرّ السلسلة العلویة : ص 24 ، عمدة الطالب : ص 94 ، مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم علیه السّلام : ج 3 ، ص 50 (مقاله « بررسی کلّی روایات حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام » ، محمّد کاظم رحمان ستایش ) .
[6] ر.ک : مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم علیه السّلام : ج 3 ، ص 50 (مقاله «بررسی کلّی روایات حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام » ، محمّد کاظم رحمان ستایش ) .
[7]ر.ک : عمدة الطالب : ص 93 و 70 .
[8] سرّ السلسلة العلویة : ص 22 ،عمدة الطالب : ص 70 و 94 .
[9] تاریخ اسلام ، ذهبی : ج 13 ، ص 414 .
[10] سرّ السلسلة العلویة: ص 21 ، عمدة الطالب : ص 70 .
[11] ر.ک : الإرشاد : ج 2 ، ص 21 .
[12] سرّ السلسلة العلویة : ص 22 ،ۀ عمدة الطالب ک ص 69 ، قول 90 و 95 سالگی هم گفته شده است .
[13] سرّ السلسلة العلویة : ص 20 .
[14] از شیخ رجبعلی نکوگویان نقل شده است که حضرت عبدالعظیم را در عالم معنا زیارت می کند و از او می پرسد : از کجا به این مقام رسیدید ؟ ایشان پاسخ می دهد : « از راه احسان به خلق . از قرآن ، نسخه برداری می کردم و آن نسخه ها را در اختیار مردمی که طالب آنها بودند ، می گذاشتم و دستْمزد ناچیزی نصیبم می شد که آن را احسان می کردم . » (ر.ک : کیمیای محبّت : ص 210 نیز ، ر.ک : همان ، فصل هفتم «احسان اولیای خدا» ).
نگارنده می گوید : کرامت و احسان آن بزرگوار در عالم برزخ نیز تداوم دارد ، این جانب در این باره خاطراتی دارم که برخی از آنها در کتاب آموزنده ترین خاطره ها خواهد آمد . إن شاء الله .
[15] در گذشته ، در عرف عامّه مردم ، کلمه «شاه» در بسیاری از موارد ، به نشانه تجلیل و احترام به کار می رفت . به امیر مؤمنان علی علیه السّلام ، «شاه مردان» و به امام حسین علیه السّلام ، «شاه شهید » یا «شاه شهیدان» می گفتند . درباره حضرت عبدالعظیم علیه السّلام این کلمه در کتاب های سده سیزده و چهارده هجری ( نه کتاب های قبل از آن) دیده می شود و این کلمه ، جزو نام ایشان نیست . (ر.ک : شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری / مجموعه مقالات چاپ شده : ص 73 ( مقاله «آشنائی با حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و مصادر شرح حال او » ، رضا استادی ) .
[16] ر.ک : مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام : ج 3 ، ص 181- 185 (رساله «عراضة الإخوان : سفرنامه معلّم حبیب آبادی به آستانه حضرت عبدالعظیم و شهرری » ، محمّد علی معلّم حبیب آبادی .
[17] شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری / مجموعه رساله های خطّی و سنگی : ص 273 (رساله «الخصائص العظیمیمّة » ، شیخ جواد شاه عبدالعظیمی ) .
[18] الکافی : ج 1 ، ص 424 ، ح 63 .
[19] ر.ک : معجم رجال الحدیث : ج 19 ، ص 270 ، ش 13329 .
[20] ر.ک : شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری / مجموعه مقالات چاپ شده : ص 67 (مقاله «آشنایی با حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و مصادر شرح حال او » ، رضا استادی ) .
[21] شایان ذکر است که با مراجعه به منابع حدیثی و تاریخی ، مشخص میگردد که در باره تاریخ تولد و وفات بسیاری از پیشوایان اسلام ، گزارش های مختلفی وجود دارد و تاریخ دقیق و قطعی آنها مشخّص نیست و بزرگداشت ایّام ولادت و یا وفات آنها براساس انتخاب نظر مشهور و یا انتخاب یکی از گزارش هاست.
[22] لیکن نمی توان به این روایت اعتماد کرد ( ر.ک: معجم رجال الحدیث :ج 10ص 49 ش 6580) و بر فرض پذیرش آن ، احتمال دارد مقصو از « أبی الحسن » ، امام هادی علیه السّلام باشد و کلمه «الرضا» توسط راوی یا مستنسخ ، افزوده شده باشد .
[23] رجال الطوسی : ص401ش 5875
[24] شرعة التسمیة : ص45. باید توجّه داشت که براساس روایتی که از امام درباره فضیلت زیارت حضرتعبدالعظیم علیه السّلام آمده، ایشان در دوران امامت امام هادی علیه السّلام از دنیا رفته است . بنابراین نمی تواند از اصحاب امام علیه السّلام و در دوران امامت آن حضرت باشد . این احتمال نیز که ممکن است لقب عسکری برای امام هادی علیه السّلام هم به کار م رفته باشد ، قابل تأمل است ،چنان که در روایت صدوق در ثواب الاعمال در باره فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، ایشان با عنوان لقب عسکری نامیده شده وهمین امر ، موجب شده که تصوّر شود شود حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از اصحاب فرزند ایشان که معروف به عسکری است نیز بوده است .
[25] . این رساله در سال 516 ق ، به خط یکی از بنی بابویه نگارش یافته است ( ر.ک. خاتمه مستدرک الوسائل : ج 4 ص404ش 173) .
[26] شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و سهرری /مجموعه رساله های خطّی و سنگی : ص 23 ( رساله « رساله فی فضل عبدالعظیم علیه السّلام » صاحب بن هباد)
[27] . دراین جا مناسب است به مزاحی از آیة الله اراکی ، مرتبط با شخصیت علمی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام اشاره کنم : در تاریخ 4/4/1373ش، همراه آیة الله علی اکبر مسعودی ، تولیت وقت آستان حضرت معصومه علیهاالسّلام ، با استاد بزرگوارم حضرت آیةالله محمّد علی اراکی رحمة الله دیداری داشتم . پس ازاحوالپرسی ، آقای مسعودی مرا به عنوان تولیت آستان حضرت عبدالعظیم معرّفی کرد . آیة الله اراکی فرمود : « می گویند : سه کس ، شهید سه چیز شدند . آن سه ، عبارت اند از: حضرت عبدالعظیم علیه السّلام سیّد مرتضی و حاج محسن عراقی! »و در ادامه توضیح دادند که : « حضرت عبدالعظیم علیه السّلام با این که از کبار محدّثین است ، ولی امام زاده بودنش ، محدّث بودن او را شهید کرده . معمولاً حضرت عبدالعظیم را به عنوان یک عالم و محدث نمی شناسند ؛ بلکه او را یکی از امام زادگان تلقی می کنند. سیّد مرتضی ، به عکس ، امام زاده بودنش شهید فقاهتش شده . با این که او مانند حضرت عبدالعظیم علیه السّلام چهار واسطه بیشتر تا امام معصوم ندارد ، ولی کسی او را به عنوان امام زده نمی شناسد !
و سوم ، حاج محسن عراقی ، با این که وی از فقهای بزرگ بود و از نظر علمی در حدّی بود که در جلسه ای در نجف که آقای ضیا عراقی هم حضور داشته ، یک نیم روز با آخوند خراسانی در رابطه با جواز اجتماع امر و نهی بحث می کردند و هیچ یک قدرت مُجاب کردن دیگری را نداشتند ؛ ولی چون ثروتمند بود ، ثروت، فقاهتش را شهید کرد. مردم او را به عنوان یک ثروتمند می شناسند و نه یک عالم و فقیه ! » ایشان در ادامه افزودند: « شأن نزول این ماجرا، قسمت اخیر آن است ».
[28] .رجال النجاشی : ج2 ص66 ش 651
[29] رجال النجاشی : ج2ص67ش651
[30] الفهرست : ص193ش548
[31] .شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری / مجموعه رساله های خطّی و سنگی : ص 21 ( رساله « رسالة فی فضل عبدالعظیم علیه السّلام صاحب بن عبّاد)
[32] ثواب الاعمال : ص 124ح 1.
[33] . برای آشنایی با متن احادیثی که بدانها اشاره شد، ر. ک : دانش نامه امام حسین علیه السّلام : ج11 (فصل سوم و چهارم از بخش سیزدهم ) و برای توضیحات لازم ، ر. ک : همان : ج 11ص101-111 (پژوهش در باره ارزش زیارت امام حسین علیه السّلام )
[34] حاشیة الشهید الثانی علی خلاصة الأقوال :ص 191 ح 289 ، مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام : ج 3 ص 42 ( مقاله « زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام » ، رضا استادی )
[35] مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام : ج 3 ص 43 ( مقاله « زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام ، رضا استادی)
[36] نگارش ملّا اسماعیل فدایی کزاری ( م 1263 ق )
[37] نگارش ملّا محمّد باقر کجوری ( م 1313 ق )
[38] نگارش محمّد ابراهیم کلباسی ( م 1362 )
[39] نگارش عزیزالله عطاردی ( معاصر)
[40] ر.ک : مسند حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام ص 19
[41] شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری / مجموعه رساله های خطّی و سنگی : ص 21 ( رساله « رسالة فی فضل عبدالعظیم علیه السّلام »، صاحب بن عبّاد ).
[42] گزارش شده که سربان در آن تاریخ ، یکی از زیباترین مناطق تفریحی جهان و شاه راهی بوده که شهرری را به دو قسمت تقسیم می کرده و در وسط آن ، نهری جاری بوده است . در کنار آن نهر ، درختان سرسبز در هم پیچیده و در میان درختان ، بازارهایی وجود داشته که اطراف آن را درختان فراگرفته بود ( ر.ک : معجم البلدان : ج 3 ص 205 ).
[43] این مطلب در گزارش نجاشی و صاحب بن عبّاد آمده است .
[44] رجال النجاشی : ج2 ص67 ش651 ، شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری / مجموعه رساله های خطّی و سنگی : ص22( رسالة « رسالة فی فضل عبدالعظیم علیه السّلام »، صاحب بن عبّاد ).
[45] ر. ک : ص 11
[46] الشجرة المبارکة ، فخر رازی ( م 606 ق) : ص64 ( از منشورات کتاب خانه آیة الله مرعشی ) . گفتنی است که هر چند برخی به استناد یاد نکردن فخر رازی از این کتاب در سیاهه آثارش ، در انتساب این کتاب به وی تردید کرده اند ، لیکن نسخه های خطّی کتاب ، در انتساب آن به فخر رازی ، صراحت دارند و متن آن نیز نشان می دهد که مؤلّف ، دانشمندی کاملاً آگاه به انساب خاندان رسالت بوده است و به همین دلیل ، نسب شناسان ، آن را در شمار منابع معتبر علم انساب یاد می کنند .
[47] المنتخب ، طریحی : ص 7 . گفتنی است که بسیاری از گزارش های این کتاب ، ضعیف و نادرست اند و لذا منفردات آن ، قابل اعتماد نیستند .
[48] شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری / مجموعه کتاب ها و رساله ها : ص141(«زندگانی حضرت عبدالعظیم و امام زادگان مجاور»، محمد رازی شریف ).
[49] گفتنی است که این گزارش ، با اندکی تفاوت در رجال النجاشی (372-450ق) نیز آمده ، و متن حاضر ، برگرفته از هر دو منبع است .
[50] رجال النجاشی : ج2 ص66-67ش 651 ؛ شناخت نامه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و شهرری / مجموعه رساله های خطّی و سنگی : ص22 (رساله «رسالة فی فضل عبدالعظیم علیه السّلام»، صاحب بن عبّاد).
برگرفته از کتاب «حکمت نامه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام » اثر آیت الله محمّدی ری شهری