شیوه های معماری حرم حضرت عبدالعظیم(ع)

مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام، مجموعه ای است فرهنگی و مذهبی بهمین لحاظ سعی شده است در طراحی و شکل دهی فضاها، از معماری سنّتی که معمولاً در مساجد و زیارتگاهها بکار می رود، استفاده شود. در واقع با این روش، سازه بتونی در پشت ظاهر معماری سنّتی پنهان شده است یا معماری سنّتی بصورت سقف و بدنه کاذب به اسکلت پیوند خورده است. 
در زیر اشاره ای داریم به جزئیات معماری سنّتی مورد استفاده :
1- قوس 2- رسمی 3- نیمکاری 4- یزدی بندی 5- کاسه سازی 6- مقرنس 7- گره سازی

قوس 
قوس برای پوشاندن سقف ها، سردرها، درگاهها و … بکار می رود. چنانچه پوشش با انحناء همراه باشد تحمّل بار در بنا چند برابر می شود و این پدیده در معماری سنّتی ما به فوس یا دور معروف است. 
در معماری سنّتی، قوس در واقع سازه بنا است. ولی در معماری عصر حاضر که معماری سنّتی با سازه های جدید تلفیق و اجرا می شود ، تظاهر معماری سنّتی نمای ظاهری داخل و خارج از تشکیل می دهد و بصورت سقف یا بدنه کاذب به سازه ساختمان می پیوندد و در واقع سازه های فلزی و بتونی سازه اصلی هستند. 
در معماری مجموعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نیز عموماً قوسها نقش سازه ای ندارند.

انواع قوس : 
قوسها یا معمولی هستند یا گنبدی، قوسهای معمولی معمولاً برای ساخت نیم کار، رسمی و کاسه سازی بر روی درگاهها، سردرها و غیره بکار می روند که در معماری مجموعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به دفعات استفاده شده است. ولی قوسهای گنبدی در ساخت گنبد کاربرد دارد و در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام فقط یک نمونه از آن (گنبد مصلّی) بصورت بتونی اجرا شده است.

در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از انواع قوسها استفاده شده است. برای نمونه از قوسهای 7-2-5 و 7-2-5 شکسته، قوس کلیل، قوس شاخ بزی تند و کند، قوس شبدری تند و غیره استفاده شده است.

رسمی :
برای پوشش سطوح چهارگوش از زمانی که آجر مورد استفاده قرار گرفت، گوشه سازی رایج گردید به این نحو که در ابتدا گوشه های مربع را با خیزی دلخواه به دایره نزدیک می کردند تا در نهایت به شکل دایره کامل در آمده است و سپس با استفاده از فوسهای گنبدی پوشش سقف بوجود اید. 
رسمی سازی تکامل یافته گوشه سازی است که در آن با استفاده از قالب واحد، طاقهائی در فواصل چهار طاق اصلی قرارمی دهند که در نتیجه مربع به هشت ضلعی تبدیل می شود. 
در دهانه هائی که هشت ضلعی مناسب استقرار پوشش گنبدی نیست، با استفاده از همین روش می توان چهار طاقی را به چشمه های 12و16و18و24 و … تبدیل نمود و سپس گنبد را بر روی آن مستقر کرد. 
در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در شبستانهای زیارتی، ورودی ها و راهروها و همچنین در سایر فضاها در پاره ای موارد اجرا شده است.


نیمکار: 
نیمکار یعنی نصف چشمه که عملکردهائی نظیر سردر، ورودی، محراب و … دارد. در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از نیمکارهای مربع، نقل و تنک برای سردر ورودیهای اصلی، ورودی فضاها، ایوانها ومجاور ایوانها و محرابها مورد استفاده قرار گرفته است. اوّل همین بخش

یزدی بندی :
یزدی بندی حالتی است بین رسمی و مقرنس به این نحو که کلید رسم و اجرای آن تخته هائی است که بر روی دایره هائی به مرکز شمسه قرار می گیرند. مانند قطارهای مقرنس که هر تخته با تخته بعدی به یک اندازه اختلاف ارتفاع دارند. می توان با حذفتخته های افقی، یکسره از رسمی اقتباس کرد و یزدی بندی را بوجود آورد.

کاسه سازی یا شمسه زیاد: 
از تلفیق چند رسمی با هم شمسه زیاد یا چند کاسه بوجود می اید که می توان بوسیله آن دهانه های بزرگ و کوچک را بدون نیاز به ستون پوشاند.

مقرنس یا قطاربندی: 
مقرنس به آنچه به شکل نردبان و پله پله ساخته شده باشد گفته می شود و مانند آویزه های قندیل مانند ساخته می شود، و همچنین مقرنس به کوههائی با رگه های افقی که خاکهای زیر سنگهایش خالی شده باشد اطلاق می شود. به مقرنس قطاربندی هم می گویند. 
مقرنس را می توان بر روی یک نیمکار، چشمه، ستون، مناره،گیلوئی، سقفها، کتیبه ها و … اجرا کرد قطارهائی(تخته ها) با فواصل مساوی از هم مستقر می شوند به این ترتیب که قطار (تخته) اوّل از سمت عقب تر (نزدیک تر به دیوار یا ستون) و قطار (تخته) بعدی کمی جلوتر به همین ترتیب با به قطار یاتخته آخر که شمسه را تشکیل می دهد می رسد.

گره سازی : 
گره سازی به تزئیناتی گفته می شود که بصورت هندسی و با قواعد مشخص رسم می شود و در بسیاری مکانها می توان از آن استفاده کرد مانند سردرها، کتیبه ها، در و پنجره ها، طاقها ، کفسازیها و غیره . 
گره را با آجر، گچ، آئینه، سنگ و غیره می توان ساخت. 
گره سازی انواع و زمینه های گوناگون دارد.

برگرفته از سایت حضرت عبدالعظیم