حسینیه اعظم زنجان

حسینیه اعظم زنجان در استان زنجان

حسینیه اعظم زنجان از اماکن مذهبی شیعیان است که در جنوب شهر زنجان واقع گشته‌ است . قدمت این مکان به حدود یک قرن پیش می ‌رسد . این حسینه توسط دو فرد بنام ‌های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف گردید . این حسینه هر سال در روز ۸ ماه محرم اقدام به برگذاری دسته‌ عزاداری می‌کند . در این روز عزادارانی از شهرهای همجوار در این مراسم شرکت می کنند . تاریخچه حسینیه اعظم زنجان در جنوب شهر زنجان که بین مدار های 36 درجه و 37 درجه شمالی و نصف النهار های 48 درجه و 5/49 درجه شرقی واقع شده قرار گرفته است . آستان مقدس حسینیه اعظم زنجان یکی از اماکن متبرک و معنوی استان زنجان می باشد که آوازه و شهرت آن به برکت توجهات خاصه حضرت سیدالشهداء (ع) جهانی شده است . هیأت امناء این مکان مقدس از توان و ظرفیت های موجود جهت ارتقاء فرهنگ عاشورا و کیفیت مجالس عزاداری سرور شهیدان استفاده نموده و با سازمان دهی نیروی انسانی مخلص توانسته است تا حد نسبتاً مطلوب در مقطع کنونی این مکان را اداره نماید . در بخش فرهنگی ایجاد کتابخانه و بخش سمعی و بصری و تکثیر نوارهای سخنرانی وعاظ و پخش اینتر نتی مراسم عزاداری و غیره به سراسر جهان و در بخش مذهبی برگزاری مراسم دعا و عزاداری و اعیاد ائمه طاهرین علیهم السلام و سخنرانی در حد توان،بر گزاری مراسم با شکوه دهه محرم و دسته عزاداری شب تاسوعا که تنها برای این مراسم حدود 45 روز تا دو ماه برنامه ریزی و جلسات متعددی برگزار می گردد . مراسم سوم شعبان سالروز ولادت حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) که به نحو خاصی در این حسینیه برگزار می گردد . برگزاری مراسم ماه مبارک رمضان که بصورت اقامه نماز جماعت ، سخنرانی و مداحی می باشد . مراسم هفتگی زیارت عاشورا که در شب های جمعه و دعای ندبه در صبح جمعه برگزار و مورد استقبال جمع کثیری از مردم خصوصاً جوانان قرار می گیرد . تاریخچه حسینیه اعظم را با یاری گرفتن از گزارش شفاهی اهالی محل ، معمرین ، خادمین و هیات امناء قدیمی و از آن اشخاصی که خودشان بطور مستقیم و یا بطور غیر مستقیم از طریق پدر بزرگ هایشان و از کسان دیگر راجع به قدمت و تاریخ گذشته حسینیه خاطراتی داشته اند نقل می کنیم . البته بدیهی است که در نقل قول احتمال کم یا زیاد بودن مطلب گفته شده وجود دارد ولی سعی شده مطالب با تطبیق همدیگر نزدیک به حقیقت باشد تا بتوان نسبت به آنها استناد جست و آیندگان بتوانند از آن استفاده کنند . متأسفانه تاریخ مدون ما در گذشته همیشه دچار چنین نقصهایی بوده است . نبودن افراد خبره و علاقمند در شهرمان که بخواهند حوادث مختلف را ثبت و ضبط کرده و آنها را به آیندگان انتقال دهند همیشه یکی از معضلات جامعه شهر زنجان بوده است و اگر تعدادی کتب تاریخی نیز تألیف و تدوین شده و موجود است بدون تجزیه و تحلیل بوده و از جزئیات مهم تاریخی چشم پوشیده اند لذا مورخین حوادث را بصورت کلی و گذرا و بشکل قصه و داستان گونه نقل کرده اند . اولین سند مکتوب که با مهر ( حاج میرزا لطف الله شیخ الاسلام و آخوند ملا کاظم ) ممهور شده صفر المظفر 1295 هجری قمری را نشان می دهد که در زیر وقفنامه دو شخص خیرو نیکو کار بنام های ( حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی ) تاجر که دو باب دکان را وقف صحیح شرعی نموده اند آمده است . در این وقف نامه قید شده با اطلاع عالیجناب ( آخوند ملا علی اصغر روضه خوان ) در راه جناب ابی عبدالله الحسین (ع) در تکیه حسینیه خرج و احسان نمایند از اول ماه محرم تا دوازدهم محرم هر قسم مصلحت بداند صاحب اختیار است . دومین سند مکتوب که با مهر آقای ( سید عبدالرحیم مجتهد و آقا سید علی و آقا شیخ ابراهیم ) ممهور شده مربوط به تاریخ شوال 1322 هجری قمری است که شخصی بنام ( حاج محمد هاشم شریف العلماء ) وقف صحیح شرعی و حبس مخلد نموده همگی مساحت ششدانگ و یک شعیر و دو ثلث شعیر قریه دهجلال از قراء سجاسرود خمسه را با کافه توابع و ملحقات و مزارع مائیه و دعیه و مراتع و معالف وبسائین و میاه و عیون و انهار و املاک ... و عمارات و محل اکداس و طراقین بر حضرت سیدالشهداء ارواح العالمین له الفداء . آنچه در اینجا قابل توجه است اینکه در سال 1322 هجری قمری حسینیه اعظم هم مدرسه بوده هم مسجد . زیرا واقف در توضیحاتی که در وقفنامه داده آورده است که متولی ، منافع قریه مذکور را در وهله اول به تعمیرات مدارس و مساجد اشاره شده و تامین آب آنها به مصرف برساند و نَه عشر دیگر را به حضرات طلاب محصلین ساکنین در حجرات هر مدرسه بپردازد آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه . در ضمن مشروط به اینکه هر طلبه بیش از یکماه در خارج مدرسه نماند و اگر بیرون رود و برگردد باید لااقل دو ماه تمام در حجره خود مقیم باشد تا شهریه دریافت نماید . حال به یک سند مکتوب دیگر اشاره می کنیم این سند سنگ نوشته ایست که در راهرو و مدخل ورودی مسجد حسینیه هم اکنون بر دیوار نصب شده و اشعار زیر بر روی آن کنده کاری شده است : بعد حمد خدای عزوجل که کریم است و قادرو منّان جمعی از مؤمنین اهل محل همه در زهد بوذر و سلمان سّید و میرشان محمد علی صاحب جاه و فّر و عّزت وشان دّر دریای پاک پیغمبر پور هم اسم موسی عمران مسجدی خواستند بی مانند طرح از لطف حضرت یزدان چون به پایان رسید این مسجد هاتفی سفت این در غلطان حَبَذّا مسجدی که در منظر آمده رشک روضه رضوان سال تاریخ او طلب کردم روزی از صوفی خجسته بیان کلک بگرفت و ریخت از کلکش بر ورق این جواهر الوان بود از وَجه پاک این مَعبَد طلعت مسجد الحرام عیان همانطور که تاریخ سنگ نوشته نشان می دهد اهالی محل این مسجد را در سال 1261 هجری بپایان رسانده اند . البته طبق گفته مُعَّمرین و اهالی محل این تاریخ مربوط به زمان یا سال تأسیس مسجد نیست بلکه مربوط به تعمیر و بازسازی مسجد است . وجود یک سند مکتوب دیگر گفته مُعَّمرین را قریب به یقین می نماید . این سند عَلَمی است که بر روی آن تاریخ (1221) کنده شده و به مسجد حسینیه اهداء گردیده است . این ها سند های موجود و مکتوب در باره تاریخ تاسیس حسینیه اعظم است ولی گفته های شفاهی به زمان های پیش از این سال ها اشاره دارد . می گویند در تاریخ 1114 هجری قمری زنگ بزرگی به مسجد اهداء شده و این زنگ تا چهل یا پنجاه سال پیش موجود بود که بعد شکسته شده و از بین رفته است . همراه این زنگ مقادیری وسایل دیگر مثل طبل و شیپور و چند قطعه شمشیر و یک عدد کشکول هم بوده که از آنها هم فعلاً اثری نیست . شاید در زمان رضاخان بعلت تعطیلی مساجد جمع آوری و احتمالاً به مراکز فرهنگی و باستانی برده اند و یا اصلاً معدوم کرده اند . لذا برای نزدیک شدن به تاریخ حقیقی بنای مسجد بهتر این است که قدمت بافت شهر ، تاریخ بنای مساجد و آثار دیگر باستانی شهر را که در اطراف و یا نزدیکی حسینیه قرار دارند بررسی نمود . حسینیه اعظم زنجان با سالانه بیش از 7 هزار رأس قربانی در ایام محرم دومین قربانگاه جهان پس از مکه مکرمه است و عزاداران زیادی هرسال در روز عاشورا در این مکان گرد هم می ‌آیند . همه ساله در روز هشتم ماه محرم عاشقان ابا عبدالله از سراسر استان زنجان ، کشور و بسیاری نیز از دیگر کشورهای جهان در زنجان گرد هم می ‌آیند تا در دسته عزاداری ابا عبدالله الحسین مسجد حسینیه اعظم زنجان و دومین قربانگاه جهان شرکت کنند . در محرم سال گذشته 7 هزار و 279 رأس احشام نذری به این مسجد اهدا شده است . علم فلزی که متعلق به این مسجد است قدمت آن را یک هزار و 221 نشان می‌ دهد که در روی علم حک شده است مدرک شفاف ‌تر کتیبه سنگی در دیوار حسینیه نصب شده تاریخ یک هزار و 261 هجری قمری را نشان می‌ دهد که این تاریخ مربوط به تعمیر برخی از دیوارها و فضای عمومی حسینیه بوده ، که از طرف اهالی محل صورت گرفته با عنایت به این شواهد و نشانه‌ ها سالیانی دراز قبل از این تاریخ این بنا نهاده شده است . این حسینیه تا سال یک هزار و 316 هجری شمسی تکیه بوده و با عنوان تکیه حسینیه برنامه‌ های معمولی مثل عزارداری و سینه زنی صورت می ‌گرفته است . کم کم با گسترش فضاهای پیرامون مسجد و فعالیت‌ های مذهبی رسماً به عنوان مسجد حسینیه شروع به فعالیت می ‌کند و گسترش تدریجی مسجد با یاری مردم شروع می‌ شود به ‌طوری‌ که امروز مساحت مجموعه حسینیه به 10 هزار متر مربع می ‌رسد . مسجد حسینیه اعظم زنجان با توجه به اعتقادات عمیق مردم یکی از بزرگترین مساجد و حسینیه‌های ایران به شمار می‌رود که آوازه جهانی دارد نه تنها مردم زنجان بلکه از اکثر شهرها و روستاهای ایران و خارج از کشور شب تاسوعا به زنجان می‌آیند تا در دسته عظیم و با شکوه عزاداری حسینیه اعظم شرکت کنند . مردم ارادت خاصی نسبت به حسینیه اعظم نشان اعتقاد دارند که هرچه به این مسجد نذر کنند برآورده می ‌شود به همین دلیل در ادای نذورات به موقع عمل می ‌کنند یکی از نذر های مردم به حسینیه ذبح کردن قربانی در مسیر دسته عزاداری شب تاسوعا است . شاید در سال بیش از هزاران سفره نذری در این مسجد برای برآورده شدن حاجات و یا برآورده آنها برپا می‌ شود . برای دیدن تعدادی از عکس های حسینیه اعظم زنجان به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.

مسجد جامع خرمشهر

مسجد جامع خرمشهر در استان خوزستان

مسجد جامع خرمشهر از قدیم یکی از مراکز اصلی شهر خرمشهر بوده ، به طوری که هنوز نیز این مرکزیت را پس از پایان جنگ ایران و عراق و تخریب کامل شهر خرمشهر و بازسازی دوباره آن حفظ نموده‌ است . در مقابل این مسجد بازارچه بزرگی وجود دارد که اصناف گوناگون در آن به کسب و کار مشغول هستند . مسجد جامع خرمشهر ، نماد مقاومت پس از آغاز جنگ ایران و عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ ه . ش شهر خرمشهر به دلیل نزدیک بودن به مرز شلمچه ، یکی از اولین نقاطی بود که مورد حمله ارتش بعثی عراق قرار گرفت . مدافعان این شهر که اغلب از مردم بومی و تعدادی دانشجو بودند ، توانستند با حداقل امکانات نظامی به فرماندهی محمد جهان آرا که در آن زمان فرماندهی سپاه پاسداران خرمشهر را بر عهده داشت با سلاح‌ های سبک خود و با استفاده از موقعیت آشنایی با منطقه ، مدت ۳۵ روز در مقابل ارتش عراق مقاومت کنند و سرانجام در تاریخ ۴ آبان ۱۳۵۹ ه .ش آخرین مدافعان شهر نیز به خاطر فشار زیاد ارتش بعثی عراق و کمبود سلاح و تجهیزات مجبور به عقب نشینی از شهر گردیدند . خرمشهر پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) اشغال توسط ارتش بعثی عراق ، در تاریخ۳ خرداد ۱۳۶۱ ه .ش با حمله نیرو های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ، ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروی مقاومت بسیج ، طی چهار مرحله عملیات نظامی با عنوان عملیات بیت المقدس پس از محاصره خرمشهر ، بازپس‌ گیری شد . مسجد جامع خرمشهر یکی از تنها ساختمان هایی بود که در این شهر ، پس از بازپس گیری به صورت نیمه سالم باقی مانده بود و همچنین چون این مسجد در زمان مقاومت [ قبل از اشغال ] مرکز فرماندهی و تدارکات و گردهمایی مدافعان شهر بود ، لقب نماد مقاومت را به خود گرفت که در حال حاضر نیز بین بازماندگان جنگ و علاقمندان به تاریخ جنگ ایران و عراق به همین عنوان شناخته می ‌شود . مجموعه روایت های سقوط خرمشهر نمی‌‌‌دانم تا حالا خرمشهر رفتی یا نه؟ هر دو تا کوچه یک مسجد یا حسینیه وجود داره . ولی نمی‌‌دونم چرا وقتی پای صحبت راویان مقاومت آن روزهای خرمشهر می‌نشینی ، همه از مسجد جامع می‌گن . از اینکه مسجد جامع میعادگاه عاشقان شده بود . از اینکه از همون روزهای اول هر کسی هر کاری داشت . مسجد جامع می‌رفت . اگر کسی غذا می‌ خواست ، مسجد جامع می‌ رفت اگر کسی مجروح شده بود مسجد جامع می‌ بردنش . اگر کسی دنبال گمشده ‌اش می ‌گشت مسجد جامع می ‌رفت و حتی اگر کسی اسلحه می ‌خواست مسجد جامع می‌ رفت . سازماندهی نیرو ها در مسجد جامع بود و خلاصه هر کاری که فکرش را بکنی در مسجد جامع صورت می ‌گرفت . کتاب ‌ها را که می ‌خواندم ناخودآگاه یاد شنیده‌ ها و خوانده‌ هایم از صدر اسلام و نقش مسجد در زمان پیغمبر افتادم . در آن زمان هم مسجد محور کار ها بود . و حالا بعد از 1400 سال در خرمشهر باز مسجد جامع محور تمام کار ها شده بود . مقر فرماندهی شده بود . و در روز های سخت مقاومت تنها چیزی که باعث دلگرمی همه می ‌شد مناره های بلند و مقاوم مسجد جامع بود . و به گفته شهید آوینی مسجد جامع قلب شهر بود که می‌تپید و تا بود مظهر ماندن و استقامت بود و البته مسجد جامع هم از هجوم توپ و خمپاره دشمن در امان نماند و 24 مهر 59 مسجد جامع مورد اصابت توپ و خمپاره دشمن واقع شد . و امروز وقتی وارد مسجد جامع می‌شوی آرامشی غریب تمام وجودت را فرا می‌گیرد . در و دیوار مسجد با تو حرف می‌زند و می‌خواهد تمام آنچه را که اتفاق افتاده بازگو کند . مسجد جامع سمبل مقاومت است . مسجد جامع خرمشهر را کاملا بازسازی کرده اند و هیچ اثری از آنچه بر این مسجد رفته نیست . به این می گویند حفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس . در شهر خرمشهر اثر حفاظت شده از آثار تخریب و ویرانی جنگ و اشغال این شهر را به سادگی نمی توان مشاهده کرد . خرمشهر بازسازی شده و زندگی در آن جریان دارد . شاید در آینده نه چندان دور به سختی بتوان ثابت کرد که بر این شهر چه رفته است . کودکان خرمشهری از سقوط خرمشهر چیز زیادی نمی دانند . در مقابل مسجد جامع خرمشهر ، میدان بزرگی بری تجمعات و برگزاری مراسم دفاع مقدس توسط بنیاد حفظ آثار و ارزشهی دفاع مقدس احداث شده است .  برای دیدن تعدادی از عکس های مسجد جامع خرمشهر به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.

بش قارداش

بش قارداش در استان خراسان شمالی

بش قارداش یکی از جاذبه های طبیعی شهرستان بجنورد می‌ باشد که از لحاظ واژه به معنی پنج برادر می ‌باشد . نقطه جغرافیایی ۷ کیلومتری شهر بجنورد ( مرکز استان خراسان شمالی ) در مسیر جاده بجنورد اسفراین می‌ باشد . تاریخی پیش از اسلام در زمان اشکانیان و ساسانیان در این محل عبادتگاه پیشوایان کنتیس زرتشتی قرار داشته ‌است . به سبب اقامت چهار فصل مغ ( بزرگان دینی زرتشتی ) به چهار مغان شهرت یافته‌ است .طبق مدارک موجود آب چشمه به چهرمغان یا چرمغان موسوم بوده که هم اکنون نیز به این نام معروف است . نام این مکان یعنی بش قارداش بر اساس داستانی تاریخی است که در بین مردم شهر جریان دارد . طبق این افسانه در روزگاران قدیم پنج برادر در شهر بجنورد زندگی می ‌کردند که به دلیل مخالفت با ظلم و ستم حکمران تحت تعقیب ماموران قرار داشتند . این پنج برادر به همراه هم گریختند و ماموران نیز آنها را تا این مکان تعقیب کردند . پنج برادر از خدا طلب کمک کردند ، در این هنگام پنج سوراخ در کوه ایجاد شد که برادران به آنها پناه بردند و از سوراخ ها آب گوارایی جاری شد . تا سال ها قبل و پیش از خشکسالی‌ های شدید تعداد چشمه ‌ها پنج عدد بود که تمامی آنها آب بسیار داشتند . البته بعضی از افراد ناآگاه این موضوع را این چنین نقل می ‌کنند که چون پنج چشمه غار مانند سنگی وجود دارد نامشان بش قارداش شده ‌است . قار=غار و داش که در ترکی همان سنگ است . البته احتمالا این روایت توسط مهاجران و کسانی آشنایی به زبان ترکی نداشته ‌اند پدید آمده . در ترکی صفت قبل از اسم می‌ آید . یعنی اگر این گونه بود باید نام " بش داشلِه غار " به آن می ‌دادند . آب چشمه بش قارداش از کوهی سنگی و از پنج شکاف بزرگ و کوچک در پایین کوه بیرون می‌ ریزد . که در روزگار دیرین آب چشمه در سمت بالا و میانه کوه بیرون می ‌زده و هم اکنون شکاف ها و مسیر های آب نیز برروی کوه جای مانده ‌است . در پایین کوه یک شعار سنگ تراشیده ‌ای وجود دارد که شعار زرتشتیان یعنی پندار نیک گفتار نیک و کردار نیک برروی کوه حک شده ‌است سنگتراش این اثر اسماعیل جزمی نقاش ، خطاط و سنگ تراش بجنوردی می ‌باشد که در سال ۱۳۰۰ و اندی این سخن را تراشیده و به گفته خودش برای در یاد ماندن در دلها تاریخ آن را به ۱۳۰۰ خورشیدی نوشته ‌است . در سمت چپ کوه و چشمه بش قارداش یک بنای تاریخی که به دستور ناصر الدین شاه قاجار ساخته شده هم اکنون پابرجاست و در سال های قبل چندی از خاندان شادلو بجنورد در آن دفن شده‌ اند . در روبروی استخر اصلی بش قارداش یک دروازه از حدود ۲۰۰ سال پیش تا کنون پابرجاست . خواص معدنی آب بش قارداش آب چشمه بش قارداش در آبشناسی پزشکی جهت درمان بیماری های تغذیه ‌ای ، اشکالات کبدی ، صفرایی و ناراحتی‌ های دستگاه ادراری دارای اهمیت خاصی می ‌باشد . در تحقیقات دکتر محمدرضا غفوری استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران آب معدنی بش قارداش در شمار آب های بیکربناته ، کلسیم و سولفاته کلروره سرد به همراه سیلیس و آثار آهن می ‌باشد . در اعلامیه بهداشت محیط شهرستان بجنورد به نقل از کتاب ایشان ( شناخت آب معدنی و چشمه ‌های ایران ) اثرات درمانی آب بش قارداش چنین اعلام شده‌است . در اختلالات دستگاه گوارش معده ، کبد ، لوزالمعده و روده موثر است در اثرات سوخت و سازکلوسید ها ، پروتید ها ، کلسترول به ویژه اسید اوریک . در اعمال تغذیه در مورد بیماری های معده خاصیت قلیایی این آبها به سبب خنثی کردن اسیدیته و وجود سیلیس اثر حفاظتی و تسکین دهنده دارد . در مورد روده‌ ها بطور مستقیم نیروبخش و بطور غیر مستقیم در اثر سهولت ترشحات صفرایی و لوزالمعده سبب تغییر محتویات شیمیایی و میکروبی محیط می‌ گردند . باید متذکر شد این گونه آب ها در تورم روده‌ ها در اثر تخمیر اثرات نیکویی دارند . در مورد کبد و لوزالمعده از نظر تجربی گذشته از ، ازدیاد خاصیت ، آمیلار ، آب دهان و لوزالمعده نیروی اسیدزا ، اوره آز ، ساکاراز ، آنزیم های کلوتامیک و پیرودیک را بالا می ‌برند . امکانات این مکان تفریحی دارای سه استخر می ‌باشد که دو استخر آن برای شنا کودکان و بزرگسالان درست شده‌ است . یک نمازخانه برای مردم و مسافرین محترم و از امکانات در حال ساخت می ‌توان به استخر بانوان اشاره کرد . برای دیدن تعدادی از عکس های بش قارداش به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.

بارگاه امام رضا (ع)

بارگاه امام رضا (ع) در استان خراسان رضوی

حرم رضا در شهر مشهد بارگاه امام رضا ، امام هشتم شیعیان ، در داخل ضریح قرار دارد . دیوار های حرم تا ارتفاع ۲۰ سانتی متر با سنگ مرمر پوشیده شده ‌است و بالای آن به ارتفاع ۹۲ سانتی متر با کاشی‌ هایی بسیار گران‌ بها و ارزشمند ، مشهور به « سلطان سنجری » مزین شده ‌است . بر روی این کاشی ‌های نفیس آیات قرآن و احادیث معصومین شیعیان با خطوط رقاع و ثلث و نقش‌ های اسلیمی برجسته دیده می ‌شود . کتیبه بسیار مهمی که در حرم به چشم می ‌خورد ، در زیر گنبد بر سر دیوار های حرم است و حرم را دور می ‌زند . بر این کتیبه که ۸۰ سانتی متر عرض دارد ، سوره جمعه با خط ثلث جلی نوشته شده ‌است . که اثر خطاط مشهور دوره صفوی « علیرضا عباسی » است . تاریخچه در سال 203 علی بن موسی ( رضا ) به دست مامون کشته شد و بدن او را بالای سر هارون الرشید دفن کردند ( پای علی بن موسی (رضا) بالای سر هارون است ) . بعد از این اتفاق آن محل به نام مشهد الرضا ( محل شهادت رضا ) نامیده شد . شیعیان و اهل تسنن شروع به زیارت و بازدید از مرقد او کردند . اواخر قرن نهم بر روی مرقد او گنبد ساختند و حرم او را گسترش دادند . گنبد نخستین گنبد حرم امام رضا ، به فرمان سلطان سنجر سلجوقی و به کوشش وزیر وی ، شرف الدین قمی ساخته شد . جنس آن گنبد از کاشی بود . گنبد آغازین همان است که امروزه از داخل حرم مطهر دیده می‌ شود و سطح مقعّر و مقرنس آینه کاری آن پید است . در دوران شاه طهماسب صفوی ، پس از جمع آوری خشت های کاشی ، گنبدی با روکش طلا بر فراز گنبد پیشین بنا شد . این همان گنبدی است که امروزه در نمای بیرونی وجود دارد . در سال ۱۰۰۹ هجری قمری که شاه عباس صفوی از پایتخت آن روز ، اصفهان ، پیاده به مشهد رفت ، مدتی در مشهد ماند و دستور داد که گنبد حرم امام رضا ، بار دیگر با خشت ‌هایی از مس و روکش طلایی پوشیده شود و این کار به دست کمال الدین محمود یزدی به انجام شد . بر پایه آن چه در کتیبه گنبد دیده می ‌شود ، این کار در سال ۱۰۱۰ هجری قمری آغاز شده و در سال ۱۱۱۶ هجری قمری به پایان رسیده ‌است . متن کتیبه گنبد که اثر خامه خوشنویس ایرانی علیرضا عباسی است ، و با قلم طلایی بر زمینه فیروزه‌ ای به خط ثلث نوشته شده ، چنین است : « بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولی ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضه المنوره الملکوتیه مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان . فاستسعد بالمجیء ماشیاّ علی قدمیه من دارالسلطنه اصفهان الی زیاره هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینه هذه القبه من خلّص ماله فی سنه الف و عشر و تمّ فی سنه الف و ستهعشر . » در سال ۱۰۸۴ هجری قمری و در زمان شاه سلیمان صفوی ، به دنبال وقوع زمین لرزه ، گنبد حرم امام رضا هم آسیب دید و شماری از خشت ‌های طلایی آن از جا کنده شد . وی دستور داد تا گنبد بازسازی شود و کتیبه ‌ای بر آن افزوده گردد که این رخداد را حکایت نماید . این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد دیده می ‌شود . « من میامن منن الله سبحانه الذی زین السماء بزینه الکواکب و رصع هذه القباب العلی بدرر الدراری الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاکرم الافخم اشرف ملوک الارض حسبا و نسبا و اکرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمه المعصومین و محیی مراسم آبائه الطیبین الطاهرین السلطان بن السلطان شاه سلیمان الصفوی الموسوی بهادرخان بتذهیب هذه القبه العرشیه الملکوتیه و تزیینها و تشرّف بتجدیدها و تحسینها اذا تطرق الیه الانکسار و سقطت لبناتها الذهبیه التی کانت تشرق کالشمس فی رابعه النهار بسبب حدوث الزلزله العظیمه فی هذه البلده الکریمه فی سنه اربع و ثمانین و الف و کان هذه التجدید الجدید فی سنه ثمانین و الف . کتبه محمدرضا امامی . » در سال ۱۳۵۳ خشت‌های طلایی گنبد که شفافیّت خود را از دست داده بود ، برداشتند و پس از رنگ آمیزی مجدّد آن با آب طلا ، آن را در جای خود قرار دادند . این امارت در میان باغی بزرگ و زیبا قرار داشت که متعلق به حمید بن قحطبه والی توس بود گویند هنگامی که امام رضا (ع) به مرو می رفتند در بین راه در خانه حمید بن قحطبه فرود آمدند و محل تدفین خود را مشخص نمودند . با توجه به این مطلب اولین بنای آرامگاه همان بقعه هارون الرشید بوده است که توسط مأمون عباسی بنا شده است که بقیه بنای حرم بر روی آن ساخته شده است از این تاریخ به بعد تا دوره دیلمیان نشانه ای از تجدید یا مرمت حرم در دست نمی باشد سبکتکین (387 ـ 366 هـ ق ) پادشاه متعصب غزنوی حرم مطهر را ویران و زیارت آن را ممنوع کرد پس از آن عمید الدوله فایق در تکمیل بقعه و آبادانی مشهد کوشید . در سال 400 هـ ق ابوبکر شهمرد به دستور سلطان محمود غزنوی بنای بقعه بار دیگر بازسازی کرد با توجه به سنگ نوشته قبر امام رضا(ع) به نظر می رسد بنای حرم در سال 516 هـ ق تجدید یا تعمیر شده است . بنای بقعه به سال 548 هـ ق آسیب فراوان دید . در روزگار سلجوقیان شرف الدین ابوطاهر قمی پس از مرمت بنا گنبدی کاشی کاری شده را بر روی قبه حرم بنا کرد و مناره ای را کنار آن ساخت در دوره خوارزمشاهیان (612 هـ ق ) روضه رضوی مورد توجه قرار گرفت که کتیبه هایی از آن زمان در حرم موجود می باشد . در زمان چنگیز بقعه دچار ویرانی شد . در زمان غازان خان و سپس سلطان محمد خدابنده الجایتو در تعمیر و تزئین حرم مطهر کوشید . در قرن هشتم بنای حرم عبارت بوده است از : حرم ، مسجد بالاسر و چند بنای کوچک متصل به ضلع شمالی و یک مدرسه ( به تصریح ابن بتوته جهانگرد معروف ) . در زمان شاهرخ تیموری و همسرش گوهرشاد حرم مطهر توسعه قابل توجهی پیدا کرد . در این دوره سال 821 هـ ق نخستین مسجد جامع شهر مشهد با نام مسجد گوهرشاد در سمت قبله حرم مطهر بر پا شد سپس بنای « دارالحفاظ » « مسجد فرق الذکر » « دارالسیاده » و سر انجام تحویل خانه یا خزانه بر پا شد . پیرامون مجموعه نیز سه مدرسه به نام های مدرسه پریزاد ، مدرسه بالاسر ، مدرسه دو درب ساخته شد در زمان سلطان حسین بایقرا ( 875 ـ 912) به کوشش امیر علی شیر نوایی صحن کهنه و اساس ایوان طلا به وجود آمد صحن انقلاب در زمان شاه عباس اول وسعت یافت در زمان شاه طهماسب صفوی مناره نزدیک گنبد مرمت و طلا کاری شد و در سال 932 هـ ق خشت های نفیس کاشی روی گنبد به خشت های طلا مبدل شد بعد از غارت خشت های طلای گنبد در شورش عبد المؤمن خان ازبک شاه عباس در سال 1010 هـ قبه تجدید بنای آن دستور داد که شرشح آن در کتیبه مینا کاری شده دور گنبد به خط علیرضا عباسی نقش بسته است . در زمان شاه عباس صحن کهنه ( انقلاب ) گسترش یافت و ایوان شمالی اتاق ها غرفه ها و سردر ها و ایوان های شرقی و غربی آن احداث گردید . روضه منوره که پیکر مقدس حضرت رضا (ع) در آن مدفون است زیر گنبدی زرین و با شکوه قرار دارد و هسته مرکزی بناهای آستان قدس رضوی به شمار می آید . در سال های آغازین به خاک سپاری پیکر پاک امام (ع) ، حرم مطهر به صورت بنایی ساده با مصالح ویژه آن دوران بنا شده بود ، چنان که بقعه مطهر تنها در یک در وروردی ساده در پیش روی مبارک داشت و دارای تزئیناتی مختصر به سبک آن زمان بود . صفه های اضلاع حرم به جز صفه پیش رو ، به سوی خارج از بنا بسته بود . بر فراز بقعه تنها قبه ای وجود داشت . در آن سال های دور زمین های اطراف حرم مطهر ، همه خالی از سکنه بود و نوغان که یکی از دو قصبه معروف و معتبر توس بود ، تنها آبادی مسکونی منطقه محسوب می شد . نظارت دقیق حکام جور بر حرکات و سکنات شیعیان ، منع آنها از توجه به مرقد امام و درک فیض زیارت ، موجب شد که سال ها سپری شود و بنایی درخور و شایسته مضجع شریف حضرتش احداث نگردد . سرانجام سال های سخت و سنگین به کندی سپری شد ، عنایات خدای تعالی نسبت به روضه رضوی موجب شد که در آن روز های اولیه و جو خاص آن زمان ، حرم مطهر از هرگونه آسیبی محفوظ بماند تا آنجا که باب رافت خاصه حضرت بصورت بروز کرامات پی در پی و معجزات ، گره از کار دردمندان و نیازآوران به درگاهش گشود ، کثرت و تداوم کرامات امام موجب شد که توجه و اقبال مردم و حاکمان آن زمان به ویژه بیشتر اهالی خراسان و مناطق دیگر فزونی یابد و ارادتمندان به بقعه و بارگاه رضوی ، زیارت پرفیض مرقد منورش را بر خود فرض دانسته اقدام به ساخت و مرمت و تذهیب و تزئین و حفظ و نگهداری آن بنای مقدس نمایند . در طول قرن های مختلف ، رجال کشور های اسلامی ، حکام و امرای خراسان ، مردان با اخلاص و علاقه مند به مقام شامخ ولایت و امامت با صرف مبالغی در تجدید عظمت آن کوشیده اند ، ضمن تزئین آن با ایجاد بناها و به جای گذاشتن آثاری این مکان شریف را مملو از جلوه های کهن هنری دوران گذشته نموده ، نفایس تاریخی و شاهکار های هنری شان را مخلصانه به این جایگاه رفیع عرضه دارند . برای دیدن تعدادی از عکس های  بارگاه امام رضا(ع) به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.

قلعه فورگ

قلعه فورگ در استان خراسان جنوبی

در شمال بیرجند آثاری شناسایی شده که نشان دهنده استقرار اقوامی از پیش از تاریخ هستند . نگاره هایی در سنگ نگاره های لاخ مزار و محوطه های باستانی . روایت ، روایت استقرار سلسله هایی چون هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان است و پس از آن ، روایت ها ، تاریخ بیرجند را به صفویه و افشاریه و دوره های معاصر پیوند می زند و آن را تا به امروز می کشاند . کاروانسراها ، قلعه ها ، مساجد ، آتشکده ها و بسیاری دیگر همه طلیعه داران تاریخ کهن خراسان و بیرجند هستند . در دیار خراسان ، تاریخ به درازای زمان امتداد یافته و آثاری از نادرشاه افشار ، هرچند تخریب شده ، گویای تداوم استقراری از 50 میلیون سال پیش تا کنون هستند . بنا های باشکوه و عظیمی از ادوار پیشین به خصوص دوره صفویه و پس از آن . هر یک به تنهایی غنای فرهنگی و مذهبی یا سیاسی و نظامی منحصر به فردی را در خود به ودیعه نگاه داشته اند . از منطقه جنوب خراسان در منابع تاریخی با عنوان قهستان یاد شده است . وجه تسمیه قهستان به دلیل کوهستانی بودن منطقه است ، بدین معنی که واژه کوهستان به قهستان تبدیل شده است . از لحاظ جغرافیایی این منطقع دارای تابستان گرم و خشک و زمستان های سرد است . میزان بارندگی در آن بسیار کم و محدود به زمستان و اوایل بهار است . در میان قلعه های تاریخی ، قلعه فورگ نه تنها یکی از زیبا ترین قلاع منطقه به شمار می رود بلکه در نوع خود از لحاظ جایگاه قرار گیری و ساختار معماری یکی از منحصر به فردترین قلعه های ایران است . قلعه تاریخی فورگ در 110 کیلومتری شرق بیرجند و در روستایی به همین نام از توابع شهرستان در میان واقع شده است . منطقه جنوب خراسان جزو گمنام ترین و مبهم ترین منطقه کشور از لحاظ انجام مطالعات و پژوهش های تاریخی و باستان شناسی است . دوری از مرکز کشور ، دوری از راه های ارتباطی مهم ، نزدیک بودن به مرز کشور همسایه یعنی افغانستان و عوامل متعدد دیگری باعث بی توجهی به فرهنگ و تاریخ منطقه شده است . قلعه تاریخی فورگ نیز با وجود ارزش های زیاد تاریخی ، از این امر مستثنی نبوده و عملا هیچگونه پژوهشی میدانی در مورد آن صورت نگرفته است . این قلعه با قدمت دوره اسماعیلیه که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده با وجود جذابیت های فراوان تاکنون نتوانسته است علاقه مندان به آثار باستانی را به خود جذب کند . قلعه فورگ بعد از قلعه الموت مهمترین مقر حضور فدائیان اسماعیلیه بوده است . بنای نخستین قلعه در زمان نادرشاه افشار بنا شد . تاسیسات داخلی آن دارای سه بخش اصلی ، یعنی بخش مخصوص زندگی خدمتکاران و خدمه قلعه ، بخش مربوط به نظامیان و محافظان قلعه و در نهایت بخش اصلی و هسته مرکزی آن یعنی ارگ قلعه مربوط به حکام و امرا بوده است . قلعه فورگ بر بالای صخره ای سنگی همراه با 18 برج پس از قرون متمادی همچنان در تاریخ بیرجند قامت خود را استوار نگهداشته است . تاریخ ساخت این قلعه در کتاب دیوان لامع ، نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم در میانی ، سال 1160 ه .ق . ذکر شده است . مولف کتاب عین الوتابع ، قلعه را این گونه توصیف کرده است ساخت بنای این قلعه در زمان « میرزا بقاخان » - حاکم منطقه _ از سوی نادر شاه آغاز شد . پس از وی ، پسرش « میرزا رفیع خان » ساخت قلعه را به اتمام رساند . این قلعه تاریخی از سنگ ، آجر ، خشت ، گچ ، آهک و ساروج ساخته شده است . قلعه فورگ در روی کوهی است که از آجر پخته ، دیوار و باروج آن را به طور محکم ساخته اند و پایه آن را سنگ چین نموده اند و دو شیر در اطراف خود داشته با دو خاکریز که قطر هر یک پنج در پنج است . فضای داخلی آن از قسمت های مختلف مانند محل زندگی خدمه ، اصطبل ، انبار مهمات ، کوره آجرپزی و آب انبار تشکیل شده است که به وسیله حصار قلعه و برج های مدور احاطه شده اند . بر بلندای حصار و برج ها ، سازه های کنگره داری وجود دارد و منافذی ( تیرکش ) جهت دیده بانی و دفاع . دروازه اصلی قلعه در ضلع شرقی و یک دروازه کوچک تر در ضلع شمای آن قرار دارد . شاه نشین در بلندترین نقطه قلعه قرار دارد و فضا هایی چون اصطبل ، مسجد ، آب انبار ، اتاق هایی که در دو طبقه ساخته شده بودند را در بردارد . این بنا در زمان حکمرانی شوکت الملک در منطقه توسط سپاهیان وی فتح و با دستگیری آن غیر مسکونی و متروک شد . این قلعه طی چند سال گذشته توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شده است در جریان فصل اول پی کاوی و کاوش ، بخش هایی از قلعه فورگ کاوش شد در قسمت شاه نشین قلعه فورگ که دو طبقه احداث شده است ریزش بقایای معماری باعث انباشته شدن توده خاک به ارتفاع بین یک تا یک و نیم متر شده بود که ضرورت داشت با برداشتن این آوار ها ، وضعیت دیوار ها با کف و سایر عناصر معماری مشخص شود . در جریان این فصل بخش های زیر ظاهر شدند . چهار ستون قطور چهار ضلعی سنگی که به عنوان نگهدارنده طاق ها و پوشش فضای تالار شاه نشین عمل می کردند ، کف این فضا و نیز بخش عمده دیگر که نقبی است که راه مخفی ارتباطی قلعه با خانه های روستا را برقرار می کرده است .  برای دیدن تعدادی از عکس های قلعه فورگ به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.