دارُالفُنون نام مدرسه ‌ای است که به ابتکار امیر کبیر در زمان ناصر الدین ‌شاه برای آموزش علوم و فنون جدید در تهران تأسیس شد . در دارالفنون استادان هر چند وقت یک بار به فرنگ می‌ رفتند تا علوم جدید را فرا گیرند . می‌ شود گفت که دارالفنون نخستین دانشگاه تاریخ ایران پس از اسلام می ‌باشد چه که تا دیر زمانی همه دانشگاه‌ های خارجی را در نوشته‌ های ایرانی دارالفنون می ‌خواندند .

تاریخچه
پس از سفر امیرکبیر به روسیه ، وی متوجه نیاز فوری کشور به مرکز آموزش عالی گردید . لذا از ابتدای صدارت تلاش خود را برای ایجاد این مرکز آغاز نمود . ولی متاسفانه خود وی هیچگاه شاهد افتتاح آن نشد . چرا که نخستین دسته از اساتید به سرپرستی دکتر پولاک ، دو روز پس از دستگیری و تبعید امیرکبیر به تهران رسیدند و طبیعتا با استقبال گرمی مواجه نشدند . دارالفنون در روز پنجم ربیع ‌الاول ۱۲۶۸ هجری قمری ، سیزده روز پیش از کشته شدن امیر کبیر و با حضور ناصر الدین شاه شروع به کار کرد . در آن زمان هفت معلم اتریشی ، آموزش محصلینی را که اغلب از خانواده‌ های مهم و بانفوذ بودند ، بر عهده داشتند . با وجود آغاز به کار مدرسه عملیات ساختمانی آن تا سال ۱۲۶۹ ادامه داشت . در سال ۱۳۰۴ قمری نیرالملوک وزیر علوم تالار نمایشی در مدرسه ساخت تا مکانی برای اجرای تئاتر باشد . از آن زمان درِ اصلی مدرسه در خیابان همایون بسته و دری به خیابان ناصریه سابق و ناصر خسرو فعلی گشوده شد . اولین گروه اساتید دارالفنون عبارت بودند از :

* بارون گومنس- استاد پیاده نظام
* اوگوست کرزیز - استاد توپخانه
* زاتی - استاد مهندسی
* نمیرو - استاد سوارنظام
* کارتنا - استاد مهندسی معدن
* دکتر پولاک - استاد طب و داروسازی
بعدها با اعتراض سفیر انگلستان به ملیت بلژیکی این افراد ، چند استاد ایتالیایی ، فرانسوی و آلمانی نیز به این افراد اضافه شدند . سه استاد ایرانی طب ، عربی و جغرافیا و یک استاد فرانسوی مقیم ایران نیز بزودی به این جمع افزوده شدند .

ساختمان
نقشه بنای دارالفنون را میرزارضاخان مهندس طرح نمود و محمدتقی معمارباشی احداث بنا را آغاز کرد . قسمت شرقی بنا در سال 1267 اتمام یافت . هشتاد سال پس از فعالیت و در سال ۱۳۰۸ ( ۱۳۴۸ قمری ) ساختمان مدرسه به دستور اعتماد الدوله وزیر وقت معارف تخریب شد و ساختمان فعلی با نقشه مهندسی روسی ساخته شد . چهار طرف حیاط مدرسه را پنجاه اتاق احاطه کرده و در برابر آنها ایوانی گسترده است .نخستین در ورودی مدرسه به سوی خیابان ارگ بود و در کنونی که در خیابان ناصرخسرو است بعد ها ساخته شد .
بعد از ورود به خیابان ناصر خسرو و گذر از ساختمان مخابرات به ساختمان آجری می رسیم که ساخت و فضایش و فضایش توجه را جلب می کند . بعد از عبور از چند مغازه به دری بزرگ و چوبی با ستون و کاشیکاری های عهد قاجار برمی خوریم که بالای آن و در میان کاشی ها و و ستون هایی که در دو طرف قرار گرفته نوشته شده دارالفنون که در اصلی بوده و هنوز هم هست . کمی آن طرف تر در کوچکی است و آن طرف ترش در دیگری قرار دارد که همه متعلق به دارالفنون است . مدرسه از شمال به میدان امام خمینی ، از شرق به خیابان ناصر خسرو ، از غرب به باب همایون مرتبط است و از هر طرف دری دارد که رو به خیابان های اطراف گشوده می شده است . به داخل راهارویی قدم می گذاریم و با چند پله به درون ساختمان راه پیدا می کنیم . در سمت راست راهروی دیگری قرار دارد که اتقهای موجود در آن همه متعلق به امور اداری ، دفتری و آبدارخانه است که این روزها مرکز تعلیم و تربیت وابسته به آموزش و پرورش از آن استفاده می کند و در جهت بازسازی و مرمت آن برخاسته است . بعد از گذر از این راهرو و اتاق دری کوچک به ساختمان اصلی و کلاس ها راه پیدا می کند .
بعد از چند پله به طرف پایین به داخل راهرویی قدم می گذاریم که در طبقه اول واقع گردیده . کلاس ها و تالار ها همه در دو طبقه رو به حیاط اصلی هستند . هر کلاس از ۳ پنجره برخوردار است که همه پنجره ها رو به حیاط باز می شوند . در طرف دیگر راهرو حیاط خلوت قرار دارد . در انتهای هر راهرو به راه پله ای می رسیم که به طبقه دوم ختم می شود . این کلاس ها چهار طرف این عمارت را به سوی حیاط مرکزی محاصره کرده اند و تعدادشان به ۳۰ یا کمی بیشتر می رسد . از درون حیاط اصلی که نگاه می کنیم شعاری زیبا نوشته شده است بر سر در قسمت شمالی حیاط مدرسه که ورودی اصلی به درون ساختمان کلاس هاست نوشته شده (( هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون )) بالکن و جایگاه زنگ ، کاشی کاری سردر و سنگ های کنار آن را از سایر ورودی ها متمایز ساخته است . این حیاط ۶ ورودی دارد . ورودی ضلع جنوبی مربوط به آمفی تاتر است که در طبقه اول قرار دارد ، سالنی بزرگ که ظرفیت ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفر را در خود دارد ، در سمت راست سن قرار گرفته که مجسمه امیر کبیر در میان دکور شیشه ای قرار دارد که تمام شیشه های آن شکسته است و گرد و خاک آن را پوشانده و آنقدر خاکی و کدر شده که اگر دقت نکنی اصلا متوجه آن نمی شوی . تمام ورودی ها به طبقات اول و دوم از همان ابتدای درها راه دارد . در قسمت غرب و باب همایون راه پله ای است که آنجا را به طرف بالا هدایت می کرده و آبخوری سنگی که در انتهای طبقه اول و همان قسمت باب همایون واقع شده از دیدنی های این مدرسه است . همان ابخوری را که می آییم ، به قسمت شمالی و حمام مدرسه می رسیم و اتاقی که به نظر می رسد به عنوان آبدارخانه استفاده می شده . کمی جلوتر حیاط دیگر مدرسه است که رو به خیابان و میدان توپخانه باز می شده است . آنقدر درهم و پیچ در پیچ و به هم مرتبط که وقتی قدم می زنی نمی دانی از کجا به کجا رفتی و الان کجا بودی . حیاط اصلی با حوضی هشت ضلعی و آبی رنگ در وسط و درختان و درختچه هایی که به گفته راهنمای دارالفنون همه به دست مادر ناصرالدین شاه ، مهدعلیا کاشته شده و راهنمای سنگ فرش شده که از هر ورودی به حیاط مرتبط می شود ، جلوه و زیبایی دیگری را از هنر و معماری ایران در برابر دیدگان آشکار می سازد .

آموزش در دارالفنون
پیاده‌ نظام ، سواره ‌نظام ، توپ‌ خانه ، مهندسی ، پزشکی و جراحی ، داروسازی و کانی‌شناسی رشته هایی بود که در این مدرسه تدریس می‌ شد . زبان فرانسه ، علوم طبیعی ، ریاضی ، تاریخ و جغرافیا دروس مشترک همه رشته‌ ها بود . بعدها زبان انگلیسی ، روسی ، نقاشی و موسیقی به این درس‌ ها افزوده شد .

استادان
داودخان به عنوان نماینده امیرکبیر به اتریش رفت تا به سفارش وی ۶ استاد در زمینه کارهای نظامی و امور وابسته به آن ، استادی برای آموزش فیزیک ، شیمی و داروسازی و دو معدن‌ چی که در کار معدن توانمند باشند را به خدمت بگیرد . بدین ترتیب ۷ استاد به ایران دعوت و به عنوان اولین استادان دارالفنون مشغول به کار شدند . بعد ها معلمینی از ایتالیا ، آلمان و فرانسه نیز استخدام شدند .

نام برخی از معلمان
* دکتر ژرژ ( پزشکی )
* دکتر گالی ( جراحی )
* موسیو دانتان ( تاریخ طبیعی )
* موسیو المر ( شیمی )
* موسیو داوید ( مهندسی )
* بدیع اله واجد سمیعی ( ریاضی )
* عبدالغفار نجم‌الدوله
* عبدالرزاق بغایری

مدیریت
مدرسه دارالفنون ابتدا جزء تشکیلات دربار بود و رئیس مدرسه با حمایت و زیر نظر شخص شاه در کلیه امور مدرسه استقلال کامل داشت و معلمین با اجازه شاه عزل و نصب می شدند . این مدرسه تا چهار سال پس از افتتاح زیر نظر یکی از شاهزادگان و یا رجال درباری اداره می ‌شد و از آن پس زیر نظر وزارت علوم که اولین وزیر آن اعتضاد السلطنه بود قرار گرفت .
بودجه دارالفنون در سال تأسیس 7750 تومان بود ( در آن زمان یک لیره انگلیسی دو تومان ارزش داشت ) و در سال 1307 هـ .ق بودجه آن را 30000 تومان نوشته ‌اند که در این موقع یک لیره انگلیسی سه تومان ارزش داشته است .

برای دیدن تعدادی از عکس های دارالفنون به ادامه مطلب مراجعه فرمایید