بناهای شهرری

الف) آثار معماری پیش از اسلام

1-استودان گبرها (استخوان دان گبرها )
در دامنه شمالی کوه ری ،درآن حدود که مزار بی بی شهربانو و کوه طبرک در سوی جنوبی آن قراردارد واقع است .پیروان مذهب زرتشت اجساد مردگان خود را تقدیم پرندگان گوشتخوار کرده ،سپس استخوان های اجساد را در منسوجی می پیچیدند و در اتاق هایی که در داخل استودان تعبیه شده بود جای می دادند .استودان گبرها به صورت استوانه ای مدور و بلند به ارتفاع حدود 6متر احداث شده و دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج و از نظر قدمت متعلق به هزاره اوّل پیش از میلاد (حدود 3هزار سال پیش )است .

2- دژ رشکان
یکی از دژها و قلاع محافظ هسته اوّلیه ری که در چهار سوی ری ساخته شده بود دژ رشکان است .این دژ در چهار راه خط آهن ،روبروی کارخانه گلیسرین سازی بر بالای کوه استوار است بنای دژ از بالای کوه به سوی دامنه جنوبی امتداد یافته ،و در قسمت بالا از مغرب به مشرق برج های استواری داشته است .دیوار غربی آن دارای سوراخ هایی جهت پرتاب تیر و کمان است .بناهای شاهانه عرصه دامنه دژ را در قدیم سه باروی عظیم به صورت قلعه متداخل حفاظت می کرده است .دژ رشکان دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج و از نظر قدمت متعلق به دوره اشکانیان (حدود2250سال پیش )است .

3-قلعه گبری
یکی دیگر از قلاع محافظ هسته اوّلیه ری ،قلعه گبری است که در حد جنوب شرقی ری قدیم و امروزه در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در شهرک علایین واقع است .از آثار معماری آن تنها یک چهار دیواری به مساحت حدود 2هکتار با دیوارهای مرتفعی که در بلندترین نقطه به حدود 13متر و در شالوده و پی به حدود10متر می رسد .به همراه چهار برج دیده بانی در چهارگوشه قلعه باقی مانده است .قلعه گبری دارای ساجتاری متشکل از گل و خشت و از نظر قدمت متعلق به دوره اشکانیان (حدود2250سال پیش ) است .

4- تپه میل
در 12کیلومتری جنوب شرقی به سوی ورامین بر بلندای تپه ای وسیع در روستای قلعه نو بقایای کاخی عظیم واقع است که به تپه میل مشهور گردیده و آن به سبب دو پایه بزرگ بنا می با شد که از دور جهت بنا بصورت شرقی و غربی است .در جبهه شرقی ایوانی با چهار ستون مدور داشته که در حال حاضر پایه های دو ستون آن برجاست .بیشتر قسمتهای غربی بنا از میان رفته ،در قسمت زیرین مجموعه یک راهروی کم عرض وجود دارد که سراسر طول بنا را طی می کند .بقایای معماری تپه میل دارای ساختار متشکل از گل ،خشت ،لاشه سنگ ،آجر و ساروج و از نظرقدمت متعلق به دوره ساسانیان (حدود1800 سال پیش ) است .

5-حصار ریاین حصار که قسمتی از آن در بالای کوه چشمه علی و شرق کارخانه گلیسرین سازی موجود است حدود ری پیش از اسلام را نشان می دهد که دور تا دور ری کشیده شده یود و دوازده هزار گام طول داشت و در فتح ری توسط سردارعرب خراب شد .

ب-آثار معماری پس از اسلام

1 - قلعه طبرک
بر فراز کارخانه آجر نسوز امین آباد کوه کوچکی واقع است که در ادوار کهن به آن طبرک می گفتند و آن به سبب وجود قلعه ای با همین نام بود که به سال 588 ه .ق به امر طغرل سوم خراب و با زمین یکسان شد و دیگر اثری از آن بجای نمانده است .قلعه طبرک از نظر قدمت به استناد متون تاریخی ظاهراً از بناهای قرون نخستین اسلامی بود. امروزه به مناسبت قرار گرفتن برج نقاره خانه برفراز آن به کوه نقاره خانه معروف است.

2 - زندان هارون
در سمت جنوب شرقی تهران ،در فاصله دوازده کیلومتری جاده تهران به خراسان (سه راه سیمان ) قریب سه کیلومتر درسمت چپ دردامنه کوه های مسگرآباد واقع گشته است .بنای زندان به شکل مکعب مستطیل به ارتفاع 9متر و به صورت دو طبقه ساخته شده و از درازا و پهنای یکسانی برابر با30/16متر برخوردار است .زندان هارون دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بویه (حدود 1100سال پیش )است

3-برج طفرل
استوانه ای است بلند که بر روی سکویی مدور به قطر 20/21متر به صورت 24 ضلعی بنا شده است.ارتفاع برج 50/20متر و ضخامت دیواره آن در پهن ترین قسمت 80/2متراست .در سال 1301ه-ش. به امر ناصرالدین شاه قاجار برج را مرمت از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است .

4-برج نقاره خانه
در دامنه جنوبی کوه نقاره خانه (طبرک ) برج نفاره خانه به صورت هشت ضلعی ساخته شده و دارای سردابه ای است که توسط راهرویی که در بیرون بنا تعبیه شده به زیر برج راه دارد .برج نقاره خانه دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ است و نمای آن تزیینات آجرکاری به همراه قوس های جناغی تزیینی دارد و از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است.

5-برج اینانج
در دامنه جنوبی کوه نقاره خانه محوطه وسیع و مدوری به قطر 36 متر به صورت دوازده ضلعی واقع است .نیمی از دیوار آن محصور و به پیروی از وضع کوه بالارفته و نیمه دیگر آن را از پایین کوه بنا کرده اند .برج ایناج دارای ساختاری متشکل از لاش سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است و به نام برج یزید هم معروفیت دارد .

6- نقش بر جسته چشمه علی
ری در دوره قاجاره به علت دارا بودن جاذبه های زیبا برای تفریح و سیاحت یکی از تفرجگاه ها ی این دوره بود از این رو فتحعلی شاه اغلب به ری و چشمه علی برای گردش و شکار می رفت و در سال 1248ه-ق مصادف با 1210 ه-ش حکم فرمودند در بالای صخره چشمه علی صفحه ای هموار و تمثال وی را با برخی از شاهزادگان منقوش سازند و بعضی اشعار دور آن کتیبه که از تاریخ این عمل خبر میدهد .

7- کاروانسرای شاه عباسی
در میدان شهر ری، به طرف خیابان حرم نرسیده به بازار حضرت عبد العظیم علیه السّلام ( رو بروی بازارچه قائم آل محمد صلّی الله علیه و آله وسلّم ) کاروانسرای شاه عباسی واقع است . کاروانسرا دارای ساختاری متشکل از گچ و آجر بصورت چهار ایوانه ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه ( حدود 500 سال پیش ) است .

8 - کاروانسرای کنار گرد
در بخش فشافویه ( حسن آباد ) بر جاده ، کاروانسرای کنار گرد واقع است . کاروانسرا دارای ساختاری متشکل از گل ،گچ و آجر بصورت دو ایوانه ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود 500سال پیش ) است .

9- بازار حضرت عبدالعظیم (ع)
در شمال بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام بازار ری واقع است .این بازار متشکل از دو راسته بازار است که در محل تلاقی خود تشکیل یک چهار سوق را می دهد .بازار ری دارای ساختاری متشکل از آجر ،خشت و گل و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود500سال پیش ) است .

ج -مقابر زیارتی

1-بقعه حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام
عبدالعضیم بن عبدالله بن علی سدید یا شدید الامیر بن زیدبن الامام الهمام ابی محمد الحسن بن علی المجتبی علیهما السّلام است .حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در زمان حضرت رضا علیه السّلام حیات داشته و پس از وی تا زمان امام هادی علیه السّلام هم در قید حیات بود .از تاریخ تولد و یا وفات آن حضرت که در چه سال و روزی بوده خبری در دست نیست ولی از روایتی که در فضیلت زیارت آن حضرت رسیده پیداست که وی در زمان امام هادی علیه الّسلام وفات کرده است .حضرت عبدالعظیم علیه السّلام یکی از علما و محدثین بزرگ است و از خود تألیفاتی چون کتابی در باره خطبه های امیرالمو منین و نیز کتابی بنام «یوم ولیله »بر جای مانده است. قدیم ترین اثر این بقعه سر درآجر ی آن است که دارای تزیین های آجرکاری و حاشیه ای به خط کوفی ساده است که از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش ) است .

2-بقعه امام زاده حمزه علیه السّلام
حمزِة بن موسی جعفر علیهما السّلام برادر حضرت امام رضا علیه السّلام است .بقعه امام زاده حمزه علیه السّلام در مجموعه آستانه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و روبروی مقبره آن حضرت است .

3-بقعه امام زاده طاهر علیه السّلام
طاهربن محمد بن حسن بن حسین بن عیسی بن یحیی بن حسین ذی الدمه بن زید الامام علی بن الحسین علیهما السّلام است .بنای فعلی بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

4 -بقعه امام زاده عبدالله
ابو عبدالله حسین بن عبدالله ابیض بن عباس بن عبدالله الشهید بن الحسن الافطس بن علی الاصغر بن الامام علی بن الحسین زین العابدین علیهما السّلام .آن حضرت در شهر قم دیده به جهان گشود و به ری درسال 319 ه .ق .دیده از جهان فرو بست و به جهت سیمای سفید و نورانی که داشت به ابیض معروف بود .از نظر قدمت هسته اولیه بقعه متعلق به دوره صفویه (حدود500سال پیش ) و بنای فعلی را در دوره قاحار ساخته اند .

5-بقعه ابن بابویه
محمد بن علی بن حسین بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق در بین سال های 306تا 307 ه.ق در قم دیده به جهان گشود و در سال 381 ه.ق در شهرری دیده از جهان فرو بست .ابن بابویه از علما و محدثین به نام شیعه است و بخاطر صدق در گفتارش به صدوق نیز معروفیت دارد .وی دارای آثار ارزنده ای در فقه و حدیث است از جمله کتاب معروف «من لایحضره الفقیه »که جزو کتب اربعه شیعه است .بنای بقعه به صورت هشت ضلعی بر روی سکویی بلند ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به دوره قاجاراست .

6-بقعه امام زاده هادی
کمی بالاتر از بقعه ابن بابویه ،بقعه امام زاده هادی واقع است .این بقعه مدفن امامزاده هادی و خواهرش حضرت زینب از نوادگان امام هفتم است .از نظر قدمت هسته اولیه بقعه متعلق به دوره صفویه (حدود 500سال پیش ) و به نام مسجد ما شا ء الله معروف است .

7-بقعه بی بی شهر بانو
به مساحت تقریبی یک کیلومتر و نیمی شمال امین آباد بر فراز صخره ای کوهستانی بقعه بی بی شهربانو منتسب به دختر یزدگردسوم آخرین پادشاه ساسانی دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بویه (حدود 1100سال پیش ) است

8-بقعه امام زاده ابوالحسن
در سه کیلومتری غرب شهر ری (شمال بیمارستان هفت تیر ) در روستای آب اندرمان بقعه ابوالحسن علی بن حسین بن عیسی بن محمد بن علی العریضی بن جعفر صادق علیهماالسّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

بقعه جوانمرد قصاب
در جانب شرق محله جوانمرد قصاب ،بقعه جوانمرد قصاب منتسب به یکی از یاران حضرت علی علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است

10-بقعه سه دختران
در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مدفن سه تن از دختران به نام های بانو کبری ،بانو خدیجه و بانو صغری منتسب به دختران حضرت موسی بن جعفر علیهماالسّلام واقع است .مجموعه آثار معماری بقاع از ابنیه متعلق به دوره قاجار است .

11-بقعه بی بی زبیده
در خیابان فدائیان اسلام نرسیده به پل سیمان بقعه بی بی زبیده منتسب به دختر امام حسین علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

12-بقعه امام زاده ابراهیم
در روستای آب اندرمان بقعه امام زاده ابراهیم منتسب به فرزند امام موسی بن جعفر علیهما السّلام بافاصله نه چندان زیادی از بقعه امام زاده ابوالحسن واقع است .بنای بقعه ازنظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

13-بقعه امام زاده ابراهیم و اسماعیل
بر فراز تپه ای نسبتاً مرتفع در روستای قلعه شیخ از توابع کهریزک بقعه امام زاده ابراهیم و اسماعیل واقع است . بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

14-بقعه امام زاده شعیب
در روستای فیروز آباد بقعه امام زاده شعیب منتسب به فرزنده امام موسی کاظم علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

15-بقعه امام زاده رقیه
در روستای تبایین (شکرآباد ) از توابع کهریزک بقعه امام زاده رقیه منتسب به فرزند امام موسی بن جعفر علیهما السّلام (خواهر امام زاده ابراهیم و اسماعیل ) واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

16-بقعه امام زاده علی وقاسم
در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و در جوار بقعه سه دختران مدفن دو تن از پسران به نام های علی و قاسم منتسب به نوادگان حضرت امام حسن علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر قاجار است .

17- بقعه شیخ کلینی (ره)
در روستای کلین به فاصله سه کیلومتری از بخش فشافویه مقبره یعقوب بن اسحق کلینی پدر شیخ محمد کلینی (مؤلف کتاب اصول کافی ) واقع است .بنای بقعه دارای ساختاری متشکل از خشت ،گل و آجر با نمایی از آجر است و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود 500سال پیش ) است .

18-بارگاه حضرت امام خمینی(ره)
امام خمینی در اول مهر 1281ه.ش. در شهر خمین دیده به جهان گشود .تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به پایان رساند ،پس از آن در سال 1299 ه.ش به حوزه علمیه شهر اراک رفت و با اتمام دروس حوزوی جهت تحصیل در مقاطع تکمیلی عازم شهر قم شد و از محضر اساتید و علمایی چون مرحوم آیت الله بروجردی کسب معرفت کرد .امام خمینی از همان دوران جوانی مدافع اسلام و ارزش های اسلامی بود ،در محافل ،مجالس و سخنرانی های خود اذهان عمومی را نسبت به رژیم پهلوی و روح اسلام ستیزی این خاندان آشکار می کرد به همین دلیل در تاریخ 15خرداد 1342 توسط عمال حکومت دستگیر و زندانی و در مورخ 18/1/1343از زندان آزاد و چند ماه بعد در تاریخ 13/8/1343به کشور ترکیه و در 13/7/1344از ترکیه نیز به کشور عراق تبعید شدند که چهارده سال به درازا کشید .امام خمینی دیگر بار در تاریخ 13/7/1357به کشور فرانسه تبعید و در شهر پاریس (نوفل لوشاتو ) اقامت گزیدند تااینکه در یوم الله 12بهمن 1357 به وطن باز گشتند و با استقبال میلیونی امّت مسلمان انقلابی ایران به سلطه غیرقانونی سلسله پهلوی خاتمه داد و با اتّکاء به آراء عمومی ملّت ، نظام مقدّس جمهوری اسلامی ایران را تأسیس نمود . امام خمینی آثار و تألیفات گران بهای زیادی را به زبان های عربی و فارسی به رشته تحریر در آورده اندچون کتاب تحریر الوسیله ،رساله توضیح المسایل،مصباح الهدایه ،اسراالصلوه و،….آثار امام بصورت موضوعی در برگیرنده عرفان ،اخلاق ،رجال ،فلسفه ،اصول فقه ،فقه استدلالی ،فقه غیر استدلالی و کتاب شعر است .امام خمینی پس از 86 سال و 255روز حیات در تاریخ 14 خرداد 1368دیده از جهان فرو بست و به ملکوت اعلی پیوست ،پیکر رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران از مصلای بزرگ تهران تا بهشت زهرا توسط بیش از ده میلیون ایرانی عزادار مشایعت و در مجاورت شهیدان انقلاب و دفاع مقدس به خاک سپرده شد. 

  منبع:سایت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم  www.abdulazim.com