حضرت عبدالعظیم علیه السلام کیست؟

 حضرت عبدالعظیم علیه السلام کیست؟

عبدالعظیم علیه السّلام فرزند عبدالله بن علی، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می رسد .
پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه دختر عقبة بن قیس .
ولادت با سعادت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در سال 173 هجری قمری در شهر مقدّس مدینه واقع شده است و مدّت 79 سال عمر با برکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم علیه السّلام ، امام رضا علیه السّلام، امام محمّدتقی علیه السّلام و امام علیّ النّقی علیه السّلام مقارن بوده ، محضر مبارک امام رضا علیه السّلام ، امام محمّد تقی علیه السّلام و امام هادی علیه السّلام را درک کرده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است .
این فرزند حضرت پیامبر صلّی الله علیه و آله وسلّم، از آنجا که از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام است به حسنی شهرت یافته است .
حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام از دانشمندان شیعه و از راویان حدیث ائمّه معصومین علیهم السّلام و از چهره های بارز و محبوب و مورد اعتماد ، نزد اهل بیت عصمت علیهم السّلام و پیروان آنان بود و در مسایل دین ، آگاه و به معارف مذهبی و احکام قرآن ، شناخت و معرفتی وافر داشت .
ستایشهایی که ائمّه معصومین علیهم السّلام از وی به عمل آورده اند، نشان دهنده شخصیّت علمی و مورد اعتماد اوست؛ حضرت امام هادی علیه السّلام گاهی اشخاصی را که سؤال و مشکلی داشتند، راهنمایی می فرمودند که از حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام بپرسند و او را از دوستان حقیقی خویش می شمردند و معرّفی می فرمودند .
در آثار علمای شیعه نیز، تعریفها و ستایشهای عظیمی درباره او به چشم می خورد، آنان از او به عنوان عابد، زاهد، پرهیزکار، ثقه، دارای اعتقاد نیک و صفای باطن و به عنوان محدّثی عالیمقام و بزرگ یاد کرده اند؛ در روایات متعدّدی نیز برای زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام ، ثوابی همچون ثواب زیارت حضرت سیّد الشّهداء، امام حسین علیه السّلام بیان شده است.
زمینه های مهاجرت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام از مدینه به ری و سکونت در غربت را باید در اوضاع سیاسی و اجتماعی آن عصر جستجو کرد؛ خلفای عبّاسی نسبت به خاندان حضرت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و شیعیان ائمّه علیه السّلام بسیار سختگیری می کردند، یکی از بدرفتارترین این خلفاء ، متوکّل بود که خصومت شدیدی با اهل بیت علیهم السّلام داشت، و تنها در دوره او چندین بار مزار حضرت امام حسین علیه السّلام را در کربلا ، تخریب و با خاک یکسان ساختند و از زیارت آن بزرگوار جلوگیری به عمل آوردند.
سادات و علویّون در زمان او در بدترین وضع به سر می بردند .حضرت عبدالعظیم علیه السّلام نیز از کینه و دشمنی خلفا در امان نبود و بارها تصمیم به قتل آن حضرت گرفتند و گزارشهای دروغ سخن چینان را بهانه این سختگیری ها قرار می دادند، در چینن دوران دشوار و سختی بود که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به خدمت حضرت امام هادی علیه السّلام رسید و عقاید دینی خود را بر آن حضرت عرضه کرد ، حضرت امام هادی علیه السّلام او را تأیید فرموده و فرمودند: تو از دوستان ما هستی .
دیدار حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در سامرا با حضرت امام هادی علیه السّلام به خلیفه گزارش داده شد و دستور تعقیب و دستگیری وی صادر گشت، او نیز برای مصون ماندن از خطر، خود را از چشم مأموران پنهان می کرد و در شهرهای مختلف به صورت ناشناس رفت و آمد می کرد و شهر به شهر می گشت تا به ری رسید و آنجا را برای سکونت انتخاب کرد. علّت این انتخاب به شرایط دینی و اجتماعی ری در آن دوره بر می گردد که وقتی اسلام به شهرهای مختلف کشور ما وارد گشت و مسلمانان در شهرهای مختلف ایران به اسلام گرویدند، از همان سالها ری یکی از مراکز مهمّ سکونت مسلمانان شد و اعتبار و موقعیّت خاصّی پیدا کرد . زیرا سرزمینی حاصلخیز و پرنعمت بود، عمرسعد هم به طمع ریاست یافتن بر ری در حادثه جانسوز کربلا، حضرت حسین بن علی علیه السّلام را به شهادت رساند. در ری ، هم اهل سنّت و هم از پیروان اهل بیت علیهم السّلام زندگی می کردند و قسمت جنوبی و جنوب غربی شهر ری ، بیشتر محلّ سکونت شیعیان بود .
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام به صورت یک مسافر ناشناس ، وارد ری شد و در محلّه ساربانان در کوی سکّة الموالی به منزل یکی از شیعیان رفت، مدّتی به همین صورت گذشت . او در زیرزمین آن خانه به سر می برد و کمتر خارج می شد ، روزها را روزه می گرفت و شبها به عبادت و تهجّد می پرداخت، تعداد کمی از شیعیان او را می شناختند و از حضورش در ری خبر داشتند و مخفیانه به زیارتش می شتافتند، امّا می کوشیدند که این خبر فاش نشود و خطری جانِ حضرت را تهدید نکند .
پس از مدّتی، افراد بیشتری حضرت عبدالعظیم علیه السّلام را شناختند و خانه اش محلّ رفت و آمد شیعیان شد، نزد او می آمدند و از علوم و روایاتش بهره می گرفتند و عطر خاندان عصمت علیهم السّلام را از او می بوئیدند و او را یادگاری از امامان خویش می دانستند و پروانه وار گردِ شمعِ وجودش طواف می کردند .
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام میان شیعیان شهرری بسیار ارجمند بود و پاسخگویی به مسایل شرعی و حلّ مشکلات مذهبی آنان را برعهده داشت؛ این تأکید ، هم گویای مقام برجسته حضرت عبدالعظیم علیه السّلام است و هم می رساند که وی از طرف حضرت امام هادی علیه السّلام در آن منطقه ، وکالت و نمایندگی داشته است؛ مردم سخن او را سخن امام علیه السّلام می دانستند و در مسایل دینی و دنیوی ، وجود او محور تجمّع شیعیان و تمرکز هواداران اهل بیت علیهم السّلام بود.
روزهای پایانی عمر پربرکت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام با بیماری او همراه بود، آن قامت بلند ایمان و تلاش، به بستر افتاده بود و پیروان اهل بیت علیهم السّلام در آستانه محرومیّت از وجود پربرکت این سیّد کریم قرارگرفته بودند، اندوه مصیبتهای پیاپی مردم و روزگار تلخ شیعیان در عصر حاکمیّت عبّاسیان برایش دردی جانکاه و مضاعف بود؛ در همان روزها یک رویای صادقانه حوادث آینده را ترسیم کرد: یکی از شیعیان پاکدل ری، شبی درخواب حضرت رسول صلّی الله علیه وآله و سلّم را در خواب دید. حضرت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم به او فرمود: فردا یکی از فرزندانم در محلّه سکّة المولی چشم از جهان فرو می بندد، شیعیان او را بردوش گرفته به باغ عبدالجبّار می برند و نزدیک درخت سیب به خاک می سپارند.

سحرگاه به باغ رفت تا آن باغ را از صاحبش بخرد و افتخار دفن شدن یکی از فرزندان پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم را نصیب خویش سازد، عبدالجبّار که خود نیز خوابی همانند خوابِ او را دیده بود، به رمز و راز غیبی این دو خواب پی برد و برای اینکه در این افتخار، بهره ای داشته باشد، محلّ آن درخت سیب و مجموعه باغ را وقف کرد تا بزرگان و شیعیان در آنجا دفن شوند.
همان روز حضرت چشم از جهان فرو بست. خبر درگذشت این نواده رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم دهان به دهان گشت و مردم با خبر شدند و جامه های سیاه پوشیدند و بر در خانه حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام گریان و مویه کنان گرد آمدند؛ پیکر مطهّر او را غسل دادند، به نقل برخی مورّخان در هنگام غسل، در جیب پیراهن او کاغذی یافتند که نام و نسب خود را در آن نوشته بود؛ بر پیکر او نماز خواندند، تابوت او را بردوش گرفتند و با جمعیّت انبوه عزادار به سوی باغ عبدالجبّار تشییع کردند و پیکر مطهّرش را در کنار همان درخت سیب که رسول خدا صلّی الله علیه وآله و سلّم به آن شخص اشاره کرده بود، دفن کردند تا پاره ای از عترت مصطفی صلّی الله علیه و آله و سلّم در این باره به امانت بماند و نورافشانی کند و دلباختگان خاندان پیامبر صلّی الله علیه وآله و سلّم از مزار این ولیّ خدا فیض ببرند.  

منبع:  www.abdulazim.com

فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السلام

فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السلام

ابن قولویه در کامل الزّیارات (باب 107 ص 324) از علی بن الحسین بن موسی بن بابویه و او از محمّد بن یحیی اشعری عطّار قمی روایت کرده که شخصی از اهل ری گفت : بر حضرت ابوالحسن عسکری امام هادی علیهما السّلام وارد شدم ، آن جناب از من پرسید در کجا بودی؟ عرض کردم : به زیارت سیّدالشّهداء علیه السّلام رفته بودم، فرمود : آگاه و متوجّه باش ، اگر قبر عبدالعظیم را که در نزد شما می باشد زیارت کرده بودی ، مثل این بود که حسین بن علی علیه السّلام را زیارت کرده باشی .
این حدیث را رئیس المحدّثین شیخ صدوق نیز در ثواب الاعمال ص 95 روایت کرده و گوید : حدیث کرد از برای من علی بن احمد ، او گفت : حدیث نمود مرا حمزة بن قاسم علوی و او گوید : حدیث کرد از برای من محمّد بن یحیی عطّار تا آخر حدیث ، و همچنین این روایت در رساله صاحب بن عباد که قبلاً آن را درج نمودیم ذکر شده است .  

البته واضح است که این خبر مجهول است و قابل اعتماد نیست ، مگر این که قریه ای موجود باشد که صحّت او را تأیید کند ، ما اکنون درباره رجال این روایت تحقیق خواهیم نمود تا موضوع روشن گردد ، اگر چه فقهای شیعه رضوان الله علیهم این گونه اخبار و احادیث را بعنوان تسامح در ادلّه سنن و آداب مورد بحث قرار نمیدهند ، لیکن این حدیث در نظر عدّه ای که به مقام حضرت عبدالعظیم آشنائی ندارند ، و از حالات و زندگی وی بی خبرند، موجب شک و تردید شده و به نظر تعجّب به این خبر نگاه میکنند ؟!
این گونه اشخاص میگویند : عبدالعظیم حسنی که به چهار واسطه به حضرت مجتبی علیه السّلام میرسد ، و در زندگی هیچ گونه مصیبت و ناراحتی ندیده ، چگونه میشود زیارت او از نظر ثواب و جزا با حضرت سیّدالشّهداء سلام الله علیه برابر باشد ، با این که او امام مفترض الطّاعة و فرزند فاطمه و علی علیهما السّلام است ، و آن همه مصائب و مشقّات بر آن جناب رسید ، و در راه دین خدا و احیای قرآن و اسلام ، جان پاکش را فدا کرد ولی اکنون زائر عبدالعظیم از نظر ثواب مانند زائر سیّدالشّهداء باشد ؟!
حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در زندگی خود دچار ناراحتی ها و گرفتاریهای زیادی شده است ، او به خاطر ترویج و طرفداری از مذهب حقّ و انتساب به حضرات معصومین مخصوصاً امام هادی علیهم السّلام دچار مخاطرات گردیده ، حکومت غاصب وقت و عمّال ظالم و ستمگر خلیفه عبّاسی در صدد آزار و اذیّت او بودند .
اکنون برگردیم به حدیث زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و مختصری درباره سند و متن این روایت گفتگو کنیم . زیارت این محدّث جلیل القدر از زمان ائمّه علیهم السّلام مورد توجّه بوده ، و در کلیّه کتب زیارت به این موضوع اشاره گردیده ، و باب مخصوصی برای او باز شده، اقدم از همه این مزارات که اکنون موجود است «کامل الزّیارات ابن قولویه» است که این حدیث در آن جا ذکر شده ، پس از آن «ثواب الاعمال» شیخ صدوق میباشد که این روایت در آنجا نیز آمده و مؤلّفین بعدی این حدیث را از این دو کتاب اخذ کرده اند و در طریق این خبر پنج نفر واقع شده اند که ما ذیلاً درباره آنها بحث خواهیم کرد تا اهمیّت موضوع روشن گردد .
1- ابوالقاسم جعفر بن قولویه ، مرحوم مجلسی رحمة الله علیه در مقدّمه بحارالانوار باب توثیق المصادر گوید : کامل الزّیارات از اصول معروفه محسوب است ، شیخ طوسی در تهذیب از این کتاب نقل کرده ، محدّثین دیگر هم در کتب خود از محدّث بزرگ اخذ حدیث کرده اند .
این کتاب از مآخذ و مصادر مرحوم شیخ حرّ عاملی رضوان الله علیه میباشد وی این تألیف منیف را از اصول معتمده میداند و از او نقل حدیث و روایت میکند ، کتاب مزبور از کتبی است که مؤلّفین به صحّت و درستی او مقّر و معترف اند ، و قرائن زیادی موجود است که ثبوت این تألیفات را به نویسندگان آنها میرساند ، به اندازه ای که برای کسی شکّی باقی نمیماند .
علمای رجال درباره صداقت و وثاقت او اتّفاق دارند ، شیخ در فهرست و نجاشی در رجال و علّامه در خلاصه او را توثیق و توصیف نموده اند ، وی استاد شیخ مفید بوده و تألیفات و تصنیفاتی هم دارد ، نام مؤلّفات او در فهرست کتاب امامیّه ذکر شده است ، خلاصه اینکه این کتاب و مؤلّف گرامی او از عصر شیخ ابوجعفر طوسی و حتّی قبل از آن مورد توجّه و اعتماد کلیّه محدّثین و فقهاء بوده و در تراجم ، به عظمت و بزرگی از او یاد شده است.
مطلب قابل توجّه این است که این محدّث جلیل القدر در آغاز کتاب خود «کامل الزّیارات» تصریح کرده که کلیّه اخبار و روایات وارده در این کتاب موثوق الصّدور است ، و گفته : من در این جا جز از ثقات حدیث نقل نکرده ام، و تمام مندرجات آن از ائمّه علیهم السّلام رسیده است .
2- علی بن الحسین بن موسی بن بابویه والد ماجد شیخ صدوق از مشایخ و مؤلّفین بزرگ شیعه منسوب است و ما اکنون کلمات علماء و بزرگان را درباره او نقل می کنیم .
مؤلّفین کتب رجال به اتّفاق او را ستوده اند و از وی به جلالت شأن و عظمت مقام یاد میکنند ، شیخ الطّائفه در فهرست خود علی بن الحسین را از فقهاء شمرده و او را از ثقات و اجّلاء ذکر کرده است . نجاشی در رجال خود گوید: ابوالحسن علی بن الحسین در زمان خود شیخ علمای قم و از رؤسا و بزرگان آنها بود ، وی از ثقات مشایخ حدیث و فقهای این شهر منسوب میشد ، در میان آنان با کمال احترام و عظمت و شایستگی زندگی میکرد .
علی بن الحسین از قم به عراق وارد شد و با ابوالقاسم حسین بن روح ، نائب خاصّ حضرت صاحب الزّمان علیه السّلام ملاقات نمود ، با او مسائل چندی را در میان گذاشت پس از آن نامه ای توسط علی بن جعفر بن اسود برای حسین بن روح قدس سرّه فرستاد تا به امام زمان علیه السّلام تقدیم گردد ، و در آن نامه به حضرت بقیّة الله سلام الله علیه نوشت و از آن جناب درخواست نمود که از خداوند برای وی فرزندی بخواهد ، حضرت در پاسخ نامه او فرمودند : ما از خداوند جهت تو فرزندی طلب کردیم و قریباً دارای دو فرزند صالح خواهید شد .
این محدّث شریف از مؤلّفین و مصنّفین بزرگ در عصر خود بوده و کتابهای زیادی را تألیف کرده ، کتب او در فهرستها نامبرده شده، وی سرانجام در سال 329 جهان را وداع گفت و در شهر قم دفن شد و قبرش اکنون معروف و دارای ساختمان رفیع و بنای معتبری است .
3- محمّد بن یحیی اشعری از محدّثین قم و مشایخ بزرگ حدیث به شمار میرود ، شیخ بزرگوار محمّد بن یعقوب کلینی رضوان الله علیه از وی اخذ روایت کرده و در «کافی» از او اخبار فراوانی نقل میکند ، آنها که با کافی مأنوس هستند میدانند که اکثر احادیث او از طریق این محدّث جلیل القدر است ، و در تمام ابواب کتاب مزبور روایات او ذکر شده است . البته پیداست که این نشان اعتماد و اطمینان مرحوم کلینی به این شخصیّت بزرگوار است .
علمای رجال و فقهای شیعه او را توثیق و تمجید کرده اند ، در رجال نجاشی و شیخ طوسی و خلاصه علّامه از او به عظمت و بزرگواری یاد شده ، شهید عبدالرحمة در تألیفات خود او را از ثفات شمرده است ، باری این محدث شریف مورد اعتماد کلیه مؤلّفین و اصحاب تراجم است ، وی از اصحاب اصول و مصنّفین عالی مقام محسوب می شود و از تألیفات او در فهرستهای کتب شیعه نام برده شده است ، این بود مطالبی که در مورد «کامل الزّیارات» و مؤلّف گرامی آن بنظر خوانندگان ارجمند رسید . اینک مختصری هم درباره رجال این حدیث که در ثواب الاعمال صدوق آمده ذیلاً مینگاریم .
4- محمّد بن علی بن الحسین معروف به شیخ صدوق از اعیان محدّثین شیعه بشمار می رود ، وی بدعای حضرت صاحب الزّمان علیه السّلام متولّد شد ، او در میان علمای شیعه و فقهای امامیّه هم چون آفتاب تابانی میدرخشد ، تألیفات و تصنیفات این محدّث بزرگوار مشهور و معروف اند و از همان زمان تألیف مورد توجّه علمای امصار در تمام اعصار قرار گرفته اند، فضائل و مناقب «رئیس المحدّثین» در این مختصر نمی گنجد ، و او مورد اعتماد و اطمینان کلّیه فقهای شیعه است ، و همگان وی را «صدوق» دانسته و او را توثیق نموده اند .
5- علی بن احمد بن موسی الدّقاق از مشایخ شیخ ابوجعفر ابن بابویه است وی در تألیفات خود از این محدّث روایات زیادی نقل کرده است ، و برای او از خدا طلب رحمت و آمرزش نموده ، البته این ترضی و ترحم از طرف صدوق دلیل است که وی او را شخص خوش عقیده و صحیح العمل میدانسته ، محقّق داماد –رضوان الله علیه- فرموده : مشایخ بزرگ مانند صدوق که درباره راویان جمله «رضی الله عنه » و یا «رحمة الله» را ذکر میکنند ، این نشان اعتماد و اطمینان او به این راوی است .
از این راوی در کتب رجال ذکر مفصّلی به میان نیامده ، و جز در طریق شیخ صدوق در طرق دیگر اسمی از وی دیده نمی شود .
6- حمزة بن قاسم بن علی بن حمزة بن حسن بن عبدالله بن ابی الفضل العبّاس ابن امیرالمؤمنین علیهماالسّلام از محدّثین بزرگ و از مؤلّفین به شمار است ، نجاشی گوید : وی از ثقات محسوب و از بزرگان اصحاب امامیّه است ، او جلیل القدر و کثیرالحدیث بوده و چندین کتاب تصنیف کرده ، که از جمله آنها کتاب توحید ، کتاب زیارات، کتاب مناسک و کتاب رد بر محمّد بن جعفر اسدی است ، و نیز از تألیفات خوب و مفید او کتابی است که درباره راویان حضرت صادق علیه السّلام نوشته است.
علّامه حلّی قدس سرّه نیز او را در قسم اوّل خلاصه عنوان کرده و او را از ثقات و اجلّاء مشایخ ذکر نموده است .
در تنقیح المقال گوید قبر سیّد جلیل حمزة بن قاسم ابویعلی در جنوب حله بین فرات و دجله واقع شده ، و اکنون موجود و معروف است ، مردم گمان میکنند که او قبر حمزة بن موسی الکاظم علیه السّلام است لیکن این درست نیست ، اهل فن تصریح کرده اند که این مزار متعلّق است به حمزة بن قاسم که از فرزندان عبّاس بن امیرالمؤمنین علیهماالسّلام بوده ، علّامه جلیل القدر سیّد مهدی قزوینی در بعضی از نوشتجات خود گفته : که حضرت صاحب الزمان علیه السّلام از این حمزة بن قاسم تعریف و تمجید نموده و به زیارت او امر فرموده است ، محدّث شریف حاج میرزا حسین نوری – رحمة الله علیه – در جنّة المأوی راجع به حمزة بن قاسم مطلبی آورده ، مراجعه شود .
در حالات این راوی نوشته شده که وی کتابی در زیارات تألیف کرده ، و روایت زیارت عبدالعظیم را در کتاب خود آورده ، و حدیث مزبور را از محمّد بن یحیی عطّار قمی نقل کرده است ، پس معلوم شد که این روایت را دو نفر از ثقات محدّثین از ابوجعفر عطار شنیده اند . و ما قبلاً درباره محمّد بن یحیی بحث کردیم و موقعیت علمی و شخصیّت عظیم او را در نزد فقها ، ذکر نمودیم ، اینک مختصری هم درباره این شخص مجهول که در اوّل سند واقع شده و اصل حدیث را از امام هادی علیه السّلام شنیده ، بیان میکنیم .
از متن این خبر معلوم است که این شخص از موالیان و دوستان اهل بیت علیهم السّلام بوده ، و نسبت به آنان مهر و علاقه داشته ، و از مجاهدین و فداکاران این خاندان بوده است ، زیرا که این شخص پس از زیارت حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام در سامراء خدمت جناب هادی سلام الله علیه رسیده و این حدیث را در محضر شریف آن حضرت استماع نموده است .
ناگفته پیداست که زیارت سیّدالشّهداء سلام الله علیه در زمان حضرت هادی علیه السّلام که در دوره متوکّل عبّاسی است بسیار مشکل بود ، و در این راه مخاطرات و رنج های فراوانی بوده است ، چه بسا اشخاصی که در طریق زیارت آن بزرگوار کشته شدند ، و زجر و شکنجه دیدند ، و به حبس و زندان کشانده گردیدند ، این مرد با تمام این سختیها و مرارتها حضرت امام حسین علیه السّلام را فراموش نکرده و با تحمّل این همه مشقّات از شهر ری عازم کربلا میشود و آن حضرت را زیارت میکند .
علاقه این مرد به اهل بیت اطهار علیهم السّلام زیاد بوده ، و معلوم است که از خواصّ شیعیان و در صف دوستان آنها قرار داشته است ، زیرا که او پس از زیارت سیّدالشّهداء به فکر ملاقات امام هادی علیه السّلام افتاده ، با اینکه آن جناب در سامرا کاملاً تحت نظر بوده ، و عمّال حکومتی رفت و آمد اشخاص را با آن حضرت تحت نظر داشتند .
این شخص محترم تمام این اوضاع و احوال را میدانسته ، و از جریان زندگی امام علیه السّلام در سامراء اطّلاع داشته، و از این که ملاقات با آن حضرت کار بسیار مشکلی است و خطرهای زیادی را در بر دارد کاملاً آگاه بوده است، لیکن با تمام این احوال چون از راه دور و درازی آمده و با تمام فشارها و سختیها و زنجها که در این راه متحمّل شده، و اضطراب و دلهره ای که از عمّال حکومتی در طریق کربلا در دل داشته است، سرانجام به زیارت مرقد مطهّر شهید راه حقّ رسیده اکنون تصمیم گرفته پس از زیارت امام غائب به زیارت امام حاضر نیز برود و به آستان مقدّس او نیز عرض اخلاص نماید .
این مرد پس از این به سامراء وارد شد ، و از مأمورین خلیفه که در پیرامون منزل آن حضرت بودند و رفت و آمد اشخاص را مراقبت میکردند نهراسید، وی خدمت امام هادی علیه السّلام مشرّف شد، و به آرزوی خود که دیدار آن بزرگوار بود رسید ، در این موقع بین او و امام گفتگوهائی شد و سؤالاتی پیش آمد ، امام علیه السّلام از وی پرسید از کجا می آیی عرض کرد : از زیارت قبر حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام برمیگردم ، فرمود : چرا قبر عبدالعظیم حسنی را که در شهر شما واقع شده زیارت نکردی؟ تو اگر به زیارت آن قبر بروی مانند آن کسی است که حسین بن علی علیهماالسّلام را زیارت کرده باشی .
علّامه جلیل القدر شیخ عبدالحسین امینی مؤلّف گرامی الغدیر در ذیل این حدیث در کامل الزّیارات فرموده : این حدیث اشاره است به خصوصیت این مرد که راوی این خبر است ، از این روایت معلوم میشود که این شخص نسبت به حضرت عبدالعظیم بی اعتناء بوده و به وی میل و رغبتی نشان نمیداده ، و از مقام و عظمت و شخصیّت او بی اطّلاع بوده است .  

یکی از علل انکار این روایت صرف استبعاد است . و میگویند : از عبدالعظیم حسنی که به چهار واسطه به امام ممتحن علیه السّلام میرسد ، تا حضرت سیّدالشّهداء سلام الله علیه که امام معصوم و مظلوم و مفترض الطّاعة است فرق زیادی است و اصلاً با یکدیگر قابل مقایسه نیستند ، در اینکه امام حسین افضل است و مقام و مرتبه اش با عبدالعظیم تفاوت دارد حرفی نیست و زیارت او نیز باید از نظر اجر و مزد افضل باشد .
ولی در مورد حضرت عبدالعظیم این خصوصیّت ممکن است علل و جهاتی داشته باشد ، که این روایت درباره فضیلت زیارت او صادر گردیده است ، قبلاً متذکّر شدیم امکان دارد این راوی نسبت به عبدالعظیم علاقه ای نداشته و به او چندان اهمیّت نداده ، و به فضل و مقام او معرفت پیدا نکرده است ، امام هادی علیه السّلام با این فرمایش عظمت مقام و شرافت و بزرگواری و موقعیت اهمّ او را به این مرد رازی فهمانیده ، تا او به حضرت عبدالعظیم توجّه کند و به زیارت او برود . و نیز ممکن است شرائط زمان و مکان و حوادث آن روز که اکنون جریان آن بر ما مخفی است و اطّلاع درستی از آن زمان نداریم ، موجب شده که امام علیه السّلام مردم را ترغیب به زیارت عبدالعظیم کرده باشد ، شاهد بر این مطلب روایتی است که محدّثین بزرگ درباره زیارت حضرت رضا علیه السّلام نقل کرده اند :
مرحوم کلینی در ابواب الزّیارات کافی و ابن قولویه در کامل الزّیارات و صدوق در عیون الاخبار از حضرت ابوجعفر جواد علیه السّلام روایت کرده اند که از آن جناب سؤال شد : زیارت پدرت افضل است و یا زیارت جدّت سیّدالشّهداء علیه السّلام ، فرمود : زیارت پدرم افضل است زیرا که حسین بن علی علیه السّلام را تمام مردم زیارت میکنند ، لیکن پدرم فقط عدّه ای از خواصّ شیعه به زیارت او میروند .
در اینکه حضرت سیّدالشّهداء سلام الله علیه از امام رضا علیه السّلام افضل است حرفی نیست ، زیرا در این مورد اخبار فراوانی هست که میفرمایند : « للسابق منا فضل علی لاحقنا» و راجع به حسنین علیهماالسّلام ، مخصوصاً وارد شده که : « وللحسن و الحسین فضلهما» پس وقتیکه حضرت امام حسین افضل باشد قطعاً باید زیارت او نیز افضل باشد .
امّا چون حضرت رضا علیه السّلام مرقد منوّرش در خراسان واقع شده ، و در آن زمان ها زیارت آن بزرگوار مشقّت زیادی داشت ، لذا شیعیان و دوستان اهل بیت علیهم السّلام کمتر به زیارت آن جناب موفّق میشدند ، و فقط معدودی از خواصّ ، رنج سفر را بر خود هموار میکردند و به آستان شریف علی بن موسی علیهما السّلام مشرّف میشدند .
لیکن حضرت سیّدالشّهداء سلام الله علیه چون در قلب مملکت اسلام واقع شده بود ، و برای قرابت با حضرت رسول صلّی الله علیه و آله و سلّم عامّه و خاصّه و مخالف و موافق او را زیارت میکردند ، و لذا حضرت ابوجعفر جواد علیه السّلام میفرماید :علّت اینکه زیارت پدرم افضل است از این جهت میباشد که زائرین او اندکند و جز مردمان علاقه مند به خاندان طهارت ، دیگران به زیارت او نمیروند .
در این روایت چون امام علیه السّلام جهت فضیلت زیارت حضرت رضا را بر سیّدالشّهداء علیهماالسّلام بیان داشته و علّت او را ذکر فرموده است ، لذا جای تأویل و تفسیر و بیان علّت در بین نیست ، ولی در مورد زیارت عبدالعظیم چون بیان علّت نشده از این جهت مطلب بر ما روشن نیست .
در پاره از کتب از شهید علیه الرّحمة نقل کرده اند که وی در «تعلیقة» خود گفته : حضرت رضا فرموده اند : کسیکه عبدالعظیم را زیارت نماید به بهشت داخل خواهد شد ، در کتب مزار و ابواب زیارات که اخبار مربوط به زیارت حضرت عبدالعظیم را نقل کرده اند از این روایت ذکری نشده .
حضرت عبدالعظیم در زمان حضرت رضا علیه السّلام حیات داشته و پس از وی تا زمان امام هادی علیه السّلام هم در قید حیات بوده است و لذا عده ای احتمال داده اند که این حدیث بر فرض صحّت ، صدورش از حضرت هادی علیه السّلام رسیده است .
در این جا محتمل است که «ابوالحسن هادی » به «ابوالحسن رضا» تصحیف و تحریف شده باشد ، کسانیکه با کتب و سلسله رجال حدیث و طرق روایات آشنائی دارند متوجّه اند که از این نوع اشتباهات زیاد شده، اکنون یا این اشتباه از قلم مبارک شهید واقع شده، و یا آن که از طرف کتاب و نساخ در طریق روایت دخل و تصرّفی گردیده است .
این حدیث فقط از طریق شهید رسیده : و در کتب قبل از او که درباره زیارت حضرت عبدالعظیم مطلبی را ذکر کرده اند ، از این روایت خبری نیست ، و کسانیکه بعد از شهید نیز در رجال کتاب نوشته اند و یا از حضرت عبدالعظیم یادی نموده اند ، خبر مزبور را از شهید نقل کرده اند – والله اعلم بحقائق الامور . 

منبع:  www.abdulazim.com

ری باستان

ری باستان 

ری باستانری که اکنون آثار بازمانده آن در شش کیلومتری جنوب شرقی تهران به چشم می خورد از نظر قدمت با نینوا و بابل هم عهد بوده و از نظر عظمت، از مهمّترین بلاد سده های نخستین اسلامی بشمار می آمده است . جز بغداد و نیشابور شهری با آن قابل رقابت نبوده است . باید به حق ری را مادر تهران دانست . بنای اوّلیه و هسته اصلی این شهر کهن در اطراف چشمه علی واقع بوده است . در نزدیکی این چشمه، تپّه هائی وجود دارد که بسیار کهن و باستانی است .
در کاوشهای علمی که بعمل آمده معلوم گردیده در دل آنها آثاری نهفته است که از تمدنی کهن داستانها دارد . ضمن کاوشهای علمی که بسال 1935 میلادی در دامنه جنوبی کوه چشمه علی و اراضی مشرف به باغ صفائیه بعمل آمد، ظروف منقش سفالین مربوط به حدود چهار تا شش هزار سال پیش پیدا شد و نشان داد که در کنار و امتداد این چشمه قدیمی ، انسانهای متمدنی زندگی می کرده اند ، و اینها همان سکنه نخستین پهنه ری هستند.

جغرافیای ری :طول شرقی ری، 51 درجه و 25 دقیقه به مبدأ گرینویچ، و عرض شمالی آن، 35 درجه و 38 دقیقه است. بر طبق تقسیم بندی قدما ری از اقلیم چهارم به حساب می آمد که اشرف اقالیم است.
جغرافی نویسان و تاریخ نگاران درباره وسعت شهر ری سخنانی گفته اند که به چند نمونه از آنها اشاره می شود :
اصطخری در " المسالک و الممالک" می گوید :
" آنجا شهری است که مقدارش فرسنگی و نیم در فرسنگی و نیم است ."
و در جای دیگر می گوید: " طول شهر فرسنگی و نیم در مثل آن است و بنایش از گل است ."ابن خوفل در "صوره الارض" نوشته، " مقدار شهر فرسنگی ونیم در مثل آن است"
و در جای دیگر ذکر کرده: " بزرگترین شهر در این ناحیه (دیلم و طبرستان) ری است و آن اینکه" طولش فرسنگی و نیم در مثل آن است ."
و در همین کتاب آورده است : " و من می گویم ری " مربعی" است بزرگ … " این نسخه شهر ری صورت مربعی بزرگ، را داشته است .
قسمت اعظم شهر ری در جنوب کوه بی بی شهربانو افتاده بوده است .
اصولاً پهنه شهر باستانی ری از نظر قدمت و نوی به دو بخش تقسیم می شود:

1- ری کهنه باستانی

2- ری مستحدث ادوار بعد (به عهد اسلامی )
بخش اوّل: ری " پیش از اسلام" آن قسمت از شهر ری است که در جنوب چشمه علی میان باروی عظیم و پهناوری که بزمانهای پیش از اسلام پی افکنده شده، واقع بوده است و آن را " ری برین" یا " ری علیا" می گفته اند و اندک اندک از سوی جنوب شرقی گسترش می یافته است .
بخش دوّم : ری قرون اسلامی ، آن قسمت است که در جنوب شرقی بخش نخستین ، و جنوب کوه بی بی شهربانو بنیاد یافته بوده است و آن را " ری برین" یا " ری سفلی" می نامیدند. و برگرد آن خندقی وسیع حفر کرده بوده اند .
ذکر ری در کتب دینی :
تورات : ابن فقیه در این باب گفته یکی از دانشمندان روایت کرد که " در تورات مکتوب است که ری دری از درهای زمین است، و بازرگانی مردم بدان سوست ."
اوستا : شهر ری قبل از اسلام پایگاه معروف مغان ، مرکز دینی زرتشتیان بوده است و نزد ایشان شهری مقدّس بشمار آمده است. گروهی مادر زرتشت و برخی دیگر او را اهل ری دانسته اند. در اوستا نام ری بصورت "رغه" (Ragha) آمده است .
در بیستون : نام ری در کتیبه بیستون به صورت "رگا " (Raga) در ستون دوّم بند 13 ، و در ستون سوّم بند اوّل افتاده است . 

نام های ری :پیش از اسلام : در کتاب توبیت (Tobit) از ضمائم غیررسمی منسوب به تورات نام ری بصورت "راکس" (راجس) و در ژویت (Tuditn) یکی دیگر از ضمائم تورات به نام "راگو" در اوستا "رغه" در کتیبه بیستون "رگا " آمده است.
به زمان ساسانیان آن جا را " ری، ری اردشیر، رام اردشیر، ریشهر و نیز رام فیروز " می نامیدند.
به عهد اسلامی : در دوران منصور دوانیقی، توسط مهدی پسر منصور، نیمه شرقی شـهر ری، واقع در جـنوب کـوه بی بی شهربانو پی افکنده شد. برگرد آن خندقی حفر کرد، و مسجد جامعی بسال 158 هجری بنا نهاد و قلعه در شمال آن شهر احداث کرد و این مجموع را "محمّدیه" نامید.
مردم آن بخش از شهر را "مدینه" ( شهرستان ، شارستان ) و قلعه را "شهر بیرونی"(کهن دژ) خواندند.

آب و هوای ری :یعقوبی در البندان آورده: "شرب اهل شهر از چشمه های فراوان و رودهای بزرگ است."
هوای ری در بهار مطبوع و خوش، در تابستان گرم، در پائیز تبخیر و در زمستان برف بار بوده است .
خوشی هوای بهاری ری در قدیم مثل بود. چنانکه ابن فقیه در مختصر البندان ذکر کرده: " گفته اند : زمستان بغداد و بهار ری و پائیز همدان و تابستان اصفهان"و هم به سبب اعتدال بهاری ری بود که اشکانیان آنجا را پایتخت بهاره خود قرار داده بودند .
در باب گرمای تابستان ری در نزهه القلوب چنین آمده: " شهری گرمسیر است و شمالش بسته و هوایش متعفن و آبش ناگوارنده."
و همچنین پائیز ری در آثار البلاد چنین وصف شده است : " هوای ری در فصل پائیز ، تیرهای به زهرآب داده شده را ماند، کم اوفتد که چنین نباشد، خاصّه در حق بیگانگان" بالا
نهرها و کاریزهای ری :آب ری چنانکه اشاره شد فراوان بود. اما چون در داخل شهر، در جویها جریان داشت ناسالم و آلوده می شده است. شهر از سه راه مشروب می گردید: نهرها، کاریزها و چاهها .مهمّترین نهرها و کاریزها بدین شرح بوده است :نهر سورین یا روده (چشمه علی فعلی) این رود از بازار ری بنام " بازار روده" می گذشت .
نهر جیلانی یا گیلانی: در بازار ساربانان روان بوده است. این نهر به جیلاباد ری می رسد، که از بناهای " مرداویچ گیلی " در مشرق ری بوده است و با امین آباد فعلی قابل انطباق است .
قنوات مهّم ری عبارتند از : " قنات شهی یا شاهی، قنات نصرآباد، قنات عبدالوهاب و قنات قرشی."

تقسیمات شهر ری :شهر بزرگ ری، هم از نظر تحوّل مکان در طول زمان، و هم از نظر توسعه به عهد اسلامی تقسیماتی دارد :
تحوّل مکان در طول زمان : ری از نظر قدمت به دو بخش تقسیم می شود:
ری کهنه باستانی ، و ری مستحدث ادوار بعد، که قبلاً شرح داده شد .
تقسیمات شهر ری پس از توسعه به عهد اسلامی:
ری عهد اسلامی بر طبق معمول زمان به سه قسمت تقسیم می شد:
1- مدینه داخله یا شهرستان (شارستان) :
برآن قسمت اطلاق می شد که مهدی عبّاسی در " ری بدین" در شرق بناهای پیشین پی افکنده بوده . تقی آباد و قسمتی از اراضی امین آباد کنونی تا مسافتی از اراضی اطراف نیز در آن پهنه افتاده است . همچنین مسجد جامع مهدی در شمال مدینه داخله قرار داشته است .
2- مدینه خارجی ، کهن دژ (قلعه) :
در شمال شهرستان، در جنوب کوه ری و متّصل به آن بنا شده بود.
3- ربض (بازار) :
به جز مدینه داخله و خارجه دیگر جایها به تمامی درشمار ربض بوده است. که از سوی مغرب سراسر ری بدین (شهر عقیق باستانی و شهر ری فعلی) و از سوی مشرق، جیلا آباد مرداویچ( حدود امین آباد کنونی) و از سوی جنوب مفاضات جنوبی شهر را شامل می شد و معاملات و دادوستد همه در ربض انجام می یافت .

اماکن عمده ری :

محله ها:
محلّه باطان، پالانگران، جیلاباد (یا گیلاباد)، دررشمان، درشهرستان، درعابس، درکنده، در مصلحگاه، دروازه جاروب بندان، دیرینه قبه، رویان، زامهران، زعفران جای، ساربانان، سرای ایالت سیزین، شافعیّه فخرآباد، فلیان (یا بلیان)، کلاهدوزان، کوی اصفهانیان، کوی فیروزه، مهدی آباد، ناهک(یا ناهق)، نصرآباد و مشهد امیرالمؤمنین.

کوچه ها و خیابانها :
کوچه حنظله، دینار، ساسان، الموالی، صوفی، در بازار روده (حسن صباح در آنجا خانه داشت)، خیابان سرکه در قرن دوّم و سوّم هجری شهرت و عظمتی داشت، خیابان ساربان(یا ساربانان) و علاوه بر اینها خود بازارها در حکم شوارع بودند . بالا

بازارها :
بازار باب الجبل، باب سین، باب هشام، بلیان، چهارسوق یا چهار بازار، بازار دهک نو، بازار روده، که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده است. بازار ساربانان، بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه نارمک است و بازار نصرآباد بازارها گویا بیشتر مکشوف و بدون سقف بوده است .

دروازه ها :
دروازه آهنین، باطان،که از آنجا به سوی عراق و بغداد می رفتند. دروازه بلیّان که این حدود جوانمرد قصاب فعلی واقع بوده که از آنجا به قزوین می رفتند، دروازه جاروب بندان، باب الحراب ،دروازه حنظله، دروازه خراسان، دروازه دولاب، در راس الروده، در رشقان یا رشکان، در زامهران باب سین یا باب الصّین، باب الصبرین، در عابس، درغناب، درکنده، دروازه کوهکین که از آنجا به طبرستان می رفتند، باب المدینه یا در شهرستان، در مصلحگاه و دروازه هشام که از آنجا به قومس و خراسان می رفتند .

مساجد و مصلّی :
قدیمی ترین مسجد، در داخل فصیل یا کهن دژ واقع بوده است و نماز جمعه در آنجا گـزارده می شد. ظاهراً محلّ آن در نزدیکیهای کوه نقاره خانه فعلی بوده است .امّا مسجد دیگری که می توان ذکر کرد : جامع روده، جامع سرهنگ ساوتکین (یا جامع جدید) جامع طغرل این مسجد برای حنفیان شهر ری به همراه بناهای دیگر بوسیله طغرل سلجوقی ساخته شد. به روایت کتاب النقص " این جامع بقدری بزرگ بوده است ، که بیست هزار آدمی در آن موعظت می شنیدند."
مسجد عبدالرحمن نیشابوری، مسجد حنظله، مسجد شجره، (الشجره در ری قدیم، علم بوده است برای آن درخت سیب که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در زیر آن دفن کردند. مسجد آنجا را مسجد شجره و گورستان آنرا گورستان شجره گویند) و مسجد الغری .
مصلّای اهل سنت و جماعت : نام این مصلّی در "النقض" ، از قول صاحب "فضائح الروافض" که دشمن شیعه بود، چنین نقل گردیده :"به گفته ایم، که رافضیان (شیعیان) نماز آدینه و نماز عید به مصلّی گاه مسلمانان نکند. "
مصلّای شیعیان : ذکر این مصلّی در کتاب "النقض" درج افتاده : " مدرسه شیخ حیدرمکّی بدر مصلّی گاه (مصلّی گاه دروازه ای در محلّ شیعه نشین ری بوده است .) بالا

خانه های ری :
چنانکه از منابع استفاده می شود. خانه ها عموماً " از گـل و خشـت خام ساخته می شد، که گاه آجر و گـچ هم در آن به کار می رفت ." مردم ری خانه های خود را در زیرزمین می ساخته اند و راه دخول را ظلمـانی و تاریک و دشـوار بنا می کردند. چون دشمنان به غصب و دوستان بزور، خانه های ایشان را به تصرّف می گرفتند.
مولانا جلال الدین در دیوان شمس به این موضوع اشاره کرده اند:
" عمارتیست خراباتیان شهر مرا که خانه اش در زمین چو ری باشد"
" عاشقان سازیده اند از چشم بد خانه ها زیر زمین چون شهر ری "

فرهنگ ، مدارس و کتابخانه ها:
ری پیش از اسلام ، شهر مقدّس زرتشتیان بود. پیشوایان و عالمان این دین در آنجا به تعلیم معارف دین و غیر دینی مشغول بودند. در قرون اسلامی در این شهر علوم و فنون را رواج و رونق فراوان بود. که در عید پایتختی آن، به زمان آل بویه و سلجوقیان، فرهنگ و فضیلت در آنجا به اوج کمال خود رسید.
کتابخانه و مدارس مشهور در آنجا بوجود آمد و تدریس فنون مختلف از طلب و نجوم و حکمت و کلام و فقه، بازاری گرم یافت. در ری تنها کتابخانه صاحب عبّاد به اندازه تمام کتابخانه های آن روز اروپا کتاب داشت.
مدارس ری :
مدرسه زاهد ابوالفتوح در محلّ دروازه آهنین(محلّه شیعه نشین) که به عهد ملک شاه بنا گردیده است.
مدرسه بزرگ سیّد تاج الدین محّمد کیکی در محلّ کلاهدوزان (محلّه شیعه نشین) به زمان طغرل ساخته شده است.
مدرسه شمس الاسلام حسکا بابویه، مدرسه شیخ حیدرمکّی که ذکر آن در بیان مصلّای شیعیان گذشت.
مدرسه شاه غازی : این مدرسه توسط شاه غازی رستم در محلّه زامهران ساخته شده و از مدارس معروف شیعه بود. مدرسه خواجه شرف مرادی، مدرسه خواجه عبدالجبار مفید، مدرسه عبدالجلیل رازی( صاحب کتاب النقض) که در اواخر عهد سلاجقه ساخته شد.
مدرسه فقیه علی جاستی، مدرسه کوی فیروزه، مدرسه سلطان محمّد، مدرسه محمّد بن قطب راوندی، مدرسه وزانیان که از مدارس عمده اهل سنت و جماعت ری بود. مدرسه های زیدیان که در ری مقیم بودند و دارای مدارسی نیز بودند.
کتابخانه های ری :
کتابخانه شرف الدین محمّد
کتابخانه مدرسه رشید رازی
کتابخانه شاه غازی .
کتابخانه صاحب ابن عبّاد
این کتابخانه را بزرگترین کتابخانه ری دانسته اند و در باب کثرت کتب در آن ، ابن اثیر در وقایع سال 385 در ذکر وفات صاحب بن عبّاد نوشته :" از کتب جندان گردآورد که جز او هیچ کس بدان حدّ فراهم نیاورده بود. چنانکه برای حمل آن به چهارصد شـتر احتیاج داشت. "
” آرتور پوپ ” شمار کتاب های کتابخانه صاحب را ، در کتاب " شاهکارهای هنر ایران" چنین وصف کرده است :" شاید تعداد کتاب های موجود در کتابخانه شخصی مانند صاحب بن عبّاد در قرن دهم میلادی، معادل مجموع کتابخانه های سرتاسر اروپا بوده باشد و بدیهی است، کتاب های خوش خط و مُذَّهِب اعلی در میان آنها کم نبوده ." شمار کتاب های این کتابخانه از قول صاحب بن عبّاد 217000 جلد ذکر گشته است. همه این کتابها، دستنویس بوده و در آن زمان هنوز صنعت چاپ به وجود نیامده بود.

مذهب مردم ری کهن
الف) قبل از اسلام:
مردم ری پیش از رواج زرتشت، از آیین مغان تبعیت داشتند. مکان و مرکزشان ری بود و ظاهراً خود نیز از مردم همان سرزمین بوده.
ب) پس از اسلام :
پس از تصرف ری توسط سپاه اسلام، به مرور زمان، مردم این شهر به اسلام گرویدند. در اوائل که هنوز تشعب و تفرق دینی دوره عبّاسیان پدید نیامده بود، مسلمانان ری بطریقت سنت و جماعت بودند. هنگامی که تفرق در جامعه اسلامی بوجود آمد، در ری نیز سه شعبه اصلی، شیعه، حنفی و شافعی پیدا شدند، اگر چه امروز به برکت رواج فرهنگ اهل بیت ، مردم ری شیعه هستند و در حال حاضر شهرری به عنوان یکی از شهرستان های استان تهران ، با وسعت 27 کیلومترمربع ، جمعیّتی نزدیک به یک میلیون نفر را در خویش جای داده است .
محدوده شهر از شمال به بزرگراه آزادگان، از جنوب به کهریزک ، از شرق به محلّه 13 آبان و از غرب به دولت آباد منتهی می شود و دارای سه بخش به نام های : مرکزی، فشایویه، کهریزک و شش دهستان: حسن آباد، وهن آباد، قلعه نو، کهریزک، فشایویه، غنی آباد و سه شهر به نام حسن آباد، کهریزک و باقر شهر است.
شهرت اصلی شهرری بیشتر به خاطر وجود بارگاه ملکوتی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در آن بوده است . به طوری که تا سال ها پیش از آن به ( شاه عبدالعظیم ) یاد می شد ، ضمن اینکه این شهر از قدیمی ترین مناطق کشور نیز به شمار رفته ، آثار باستانی فراوانی را در خویش جای داده است . در واقع شهرری را می توان مادر تهران دانست امّا با گسترش تهران و انتخاب آن به عنوان پایتخت ، از توجّه به ری کاسته شد و به ویژه در سال های پایانی حکومت پهلوی ، این منطقه نیز همچون سایر مناطق جنوبی تهران به فراموشی سپرده شد و اقدام چندانی برای محرومیّت زدایی از آن به عمل نیامد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات و تحوّلات بسیاری در بافت شهری و معماری منطقه بوجود آمد به طوریکه چهره شهر کاملاً دگرگون شد و مراکز متعّدد فرهنگی ، تفریحی و اجتماعی در آن تأسیس و نقاط مختلف شهر به وسیله خیابان های مدرن ، بزرگراه و پل های روگذر و زیرگذر به هم متّصل شد.
نزدیکی شهرری به حرم مطهّر حضرت امام خمینی(ره) و فرودگاه بین المللی امام ، و قرارداشتن پالایشگاه تهران در محدوده آن ، اهمّیّت جغرافیایی ، اقتصادی و اجتماعی آن را دوچندان کرده است .
سالانه تعداد فراوانی جهانگرد از کشور های مختلف جهان به قصد زیارت و بازدید به شهر ری مسافرت می کنند.
گفتنی است که اجرای طرح توسعه آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در خلال سالهای 1380-1370 هـ.ش و تحقّق برنامه ها و پروژه های بزرگ ملّی مذهبی در محدوده حرم مطهّر ، نقش و تأثیر بسزائی در ایجاد سایر تغییرات و تحوّلات شهرری داشته است .  

منبع:www.abdulazim.com

بناهای شهرری

بناهای شهرری

الف) آثار معماری پیش از اسلام

ردیف	نام بنا	قدمت	کاربری	نشانی
1	استودان گبرها (استخوان دان)	سه هزار سال	گورستان	شهر ری –چهار راه خط آهن پشت دانشگاه آزاد، سمت راست جاده مشیریه در دامنه کوه
2	دژ رشکانی.	اشکانی	قلعه دفاعی	شهر ری ،چهار راه خط آهن روبروی کارخانه گلیسرین سازی ،بالای کوه
3	قلعه گبری	اشکانی	قلعه دفاعی	شهر ری ،خیابان 24متری ،میدان معلم ،شهرک علایین
4	تپه میل	ساسانی	کاخ	شهر ری ،جاده ورامین ،روستای قلعه نو
5	حصار ری	ساسانی	دفاعی	شهر ری ،جاده سوم خیابان چشمه علی ،خیابان تقوی نیا ،بالای کوه چشمه علی

1-استودان گبرها (استخوان دان گبرها )
در دامنه شمالی کوه ری ،درآن حدود که مزار بی بی شهربانو و کوه طبرک در سوی جنوبی آن قراردارد واقع است .پیروان مذهب زرتشت اجساد مردگان خود را تقدیم پرندگان گوشتخوار کرده ،سپس استخوان های اجساد را در منسوجی می پیچیدند و در اتاق هایی که در داخل استودان تعبیه شده بود جای می دادند .استودان گبرها به صورت استوانه ای مدور و بلند به ارتفاع حدود 6متر احداث شده و دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج و از نظر قدمت متعلق به هزاره اوّل پیش از میلاد (حدود 3هزار سال پیش )است .

2- دژ رشکان
یکی از دژها و قلاع محافظ هسته اوّلیه ری که در چهار سوی ری ساخته شده بود دژ رشکان است .این دژ در چهار راه خط آهن ،روبروی کارخانه گلیسرین سازی بر بالای کوه استوار است بنای دژ از بالای کوه به سوی دامنه جنوبی امتداد یافته ،و در قسمت بالا از مغرب به مشرق برج های استواری داشته است .دیوار غربی آن دارای سوراخ هایی جهت پرتاب تیر و کمان است .بناهای شاهانه عرصه دامنه دژ را در قدیم سه باروی عظیم به صورت قلعه متداخل حفاظت می کرده است .دژ رشکان دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج و از نظر قدمت متعلق به دوره اشکانیان (حدود2250سال پیش )است .

3-قلعه گبری
یکی دیگر از قلاع محافظ هسته اوّلیه ری ،قلعه گبری است که در حد جنوب شرقی ری قدیم و امروزه در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در شهرک علایین واقع است .از آثار معماری آن تنها یک چهار دیواری به مساحت حدود 2هکتار با دیوارهای مرتفعی که در بلندترین نقطه به حدود 13متر و در شالوده و پی به حدود10متر می رسد .به همراه چهار برج دیده بانی در چهارگوشه قلعه باقی مانده است .قلعه گبری دارای ساجتاری متشکل از گل و خشت و از نظر قدمت متعلق به دوره اشکانیان (حدود2250سال پیش ) است .

4- تپه میل
در 12کیلومتری جنوب شرقی به سوی ورامین بر بلندای تپه ای وسیع در روستای قلعه نو بقایای کاخی عظیم واقع است که به تپه میل مشهور گردیده و آن به سبب دو پایه بزرگ بنا می با شد که از دور جهت بنا بصورت شرقی و غربی است .در جبهه شرقی ایوانی با چهار ستون مدور داشته که در حال حاضر پایه های دو ستون آن برجاست .بیشتر قسمتهای غربی بنا از میان رفته ،در قسمت زیرین مجموعه یک راهروی کم عرض وجود دارد که سراسر طول بنا را طی می کند .بقایای معماری تپه میل دارای ساختار متشکل از گل ،خشت ،لاشه سنگ ،آجر و ساروج و از نظرقدمت متعلق به دوره ساسانیان (حدود1800 سال پیش ) است .

5-حصار ریاین حصار که قسمتی از آن در بالای کوه چشمه علی و شرق کارخانه گلیسرین سازی موجود است حدود ری پیش از اسلام را نشان می دهد که دور تا دور ری کشیده شده یود و دوازده هزار گام طول داشت و در فتح ری توسط سردارعرب خراب شد .

ب-آثار معماری پس از اسلام

ردیف	نام بنا	قدمت	کاربری	نشانی
1	قلعه طبرک	قرون نخستین اسلامی	دفاعی	شهر ری ،امین آباد ،هفت دستگاه
2	زندان هارون	آل بویه	زندان	شهرری ،دوازده کیلومتری جاده خراسان ،سه راه سیمان ،دست چپ در دامنه کوه های مسگرآباد
3	برج طغرل	سلجوقی	آرامگاه	شهر ری سه راه ورامین ،خیابان ابن بابویه ،خیابان طغرل
4	برج نقاره خانه	سلجوقی	آرامگاه	شهرری ،امین آباد،هفت دستگاه ،بالاترین برج بالای کوه
5	برج ایناج (یزید )	سلجوقی	آرامگاه	شهر ری ،امین آباد،هفت دستگاه ،برج پایین کوه
6	نقش برجسته چشمه علی	قاجار	یادمان (به تقلید از پادشاهان ساسانی )	شهر ری ،خیابان جاده سوم ،خیابان چشمه ،خیابان تقوی نیا ،در دامنه کوه
7	کاروانسرای شاه عباسی	صفویه	تجاری واقامتگاهی	شهر ری ،میدان شهر ری ،خیابان حضرت عبدالعظیم(ع) ،روبروی بازار قائم آل محمد(ص)
8	کاروانسرای کنار گرد	صفویه	تجاری واقامتگاهی	شهر ری ،فشافویه (حسن آباد )برجاده
9	بازار حضرت عبدالعظیم(ع)	صفویه	تجاری	شهر ری ،میدان شهر ری ،انتهای خیابان حضرت عبدالعظیم(ع)

1 - قلعه طبرک
بر فراز کارخانه آجر نسوز امین آباد کوه کوچکی واقع است که در ادوار کهن به آن طبرک می گفتند و آن به سبب وجود قلعه ای با همین نام بود که به سال 588 ه .ق به امر طغرل سوم خراب و با زمین یکسان شد و دیگر اثری از آن بجای نمانده است .قلعه طبرک از نظر قدمت به استناد متون تاریخی ظاهراً از بناهای قرون نخستین اسلامی بود. امروزه به مناسبت قرار گرفتن برج نقاره خانه برفراز آن به کوه نقاره خانه معروف است.

2 - زندان هارون
در سمت جنوب شرقی تهران ،در فاصله دوازده کیلومتری جاده تهران به خراسان (سه راه سیمان ) قریب سه کیلومتر درسمت چپ دردامنه کوه های مسگرآباد واقع گشته است .بنای زندان به شکل مکعب مستطیل به ارتفاع 9متر و به صورت دو طبقه ساخته شده و از درازا و پهنای یکسانی برابر با30/16متر برخوردار است .زندان هارون دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بویه (حدود 1100سال پیش )است

3-برج طفرل
استوانه ای است بلند که بر روی سکویی مدور به قطر 20/21متر به صورت 24 ضلعی بنا شده است.ارتفاع برج 50/20متر و ضخامت دیواره آن در پهن ترین قسمت 80/2متراست .در سال 1301ه-ش. به امر ناصرالدین شاه قاجار برج را مرمت از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است .

4-برج نقاره خانه
در دامنه جنوبی کوه نقاره خانه (طبرک ) برج نفاره خانه به صورت هشت ضلعی ساخته شده و دارای سردابه ای است که توسط راهرویی که در بیرون بنا تعبیه شده به زیر برج راه دارد .برج نقاره خانه دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ است و نمای آن تزیینات آجرکاری به همراه قوس های جناغی تزیینی دارد و از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است.

5-برج اینانج
در دامنه جنوبی کوه نقاره خانه محوطه وسیع و مدوری به قطر 36 متر به صورت دوازده ضلعی واقع است .نیمی از دیوار آن محصور و به پیروی از وضع کوه بالارفته و نیمه دیگر آن را از پایین کوه بنا کرده اند .برج ایناج دارای ساختاری متشکل از لاش سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است و به نام برج یزید هم معروفیت دارد .

6- نقش بر جسته چشمه علی
ری در دوره قاجاره به علت دارا بودن جاذبه های زیبا برای تفریح و سیاحت یکی از تفرجگاه ها ی این دوره بود از این رو فتحعلی شاه اغلب به ری و چشمه علی برای گردش و شکار می رفت و در سال 1248ه-ق مصادف با 1210 ه-ش حکم فرمودند در بالای صخره چشمه علی صفحه ای هموار و تمثال وی را با برخی از شاهزادگان منقوش سازند و بعضی اشعار دور آن کتیبه که از تاریخ این عمل خبر میدهد .

7- کاروانسرای شاه عباسی
در میدان شهر ری، به طرف خیابان حرم نرسیده به بازار حضرت عبد العظیم علیه السّلام ( رو بروی بازارچه قائم آل محمد صلّی الله علیه و آله وسلّم ) کاروانسرای شاه عباسی واقع است . کاروانسرا دارای ساختاری متشکل از گچ و آجر بصورت چهار ایوانه ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه ( حدود 500 سال پیش ) است .

8 - کاروانسرای کنار گرد
در بخش فشافویه ( حسن آباد ) بر جاده ، کاروانسرای کنار گرد واقع است . کاروانسرا دارای ساختاری متشکل از گل ،گچ و آجر بصورت دو ایوانه ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود 500سال پیش ) است .

9- بازار حضرت عبدالعظیم (ع)
در شمال بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام بازار ری واقع است .این بازار متشکل از دو راسته بازار است که در محل تلاقی خود تشکیل یک چهار سوق را می دهد .بازار ری دارای ساختاری متشکل از آجر ،خشت و گل و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود500سال پیش ) است .

ج -مقابر زیارتی

ردیف	نام بنا	قدمت	کاربری	نشانی
1	بقعه حضرت عبدالعظیم(ع)	سلجوقی	زیارتی	شهرری ،میدان شهر ری ،انتهای خیابان حضرت عبدالعظیم(ع)
2	بقعه امام زاده حمزه(ع)	بنای فعلی متعلق به دوره قاجار است	زیارتی	شهرری ،میدان شهر ری ،انتهای خیابان حضرت عبدالعظیم(ع)
3	بقعه امام زاده طاهر(ع)	بنای فعلی متعلق به دوره قاجاراست	زیارتی	شهر ری ،میدان شهرری ،انتهای خیابان حضرت عبدالعظیم(ع)
4	بقعه امام زاده عبدالله(ع)	صفویه	زیارتی	شهرری ،خیابان فدائیان اسلام ،سه راه ورامین بعد از پمپ بنزین
5	بقعه ابن بابویه	قاجار	زیارتی	شهر ری ،سه راه ورامین ،خیابان ابن بابویه
6	بقعه امام زاده هادی (ع) (مسجد ماشاء الله )	صفویه	زیارتی	شهرری ،سه راه ورامین ،خیابان ابن بابویه ،بالاتر از بقعه ابن بابویه
7	بقعه بی بی شهر بانو	آل بویه	زیارتی	شهرری ،امین آباد ،یک کیلومتر و نیمی شمال امین آباد برفراز دامنه کوه
8	بقعه امام زاده ابوالحسن(ع)	قاجار	زیارتی	شهرری،خیابان شهید رجایی (شمال بیمارستان هفت تیر) روستای آب اندرمان
9	بقعه جوانمرد قصاب	قاجار	زیارتی	شهرری،خیابان 35متری امام حسین،خیابان جوانمرد قصاب
10	بقعه سه دختران	قاجار	زیارتی	شهرری ،خیابان 24متری خیابان سه دختران(بلوار مرداویج)
11	بقعه بی بی زبیده	قاجار	زیارتی	شهرری ،خیابان فدائیان اسلام ،نرسیده به پل سیمان
12	بقعه امام زاده ابراهیم(ع)	معاصر	زیارتی	شهرری،خیابان شهید رجایی (شمال بیمارستان هفت تیر)روستای آب اندرمان
13	بقعه امام زاده ابراهیم و اسماعیل(ع)	معاصر	زیارتی	شهرری ،کهریزک (بعد از بهشت زهرا) روستای قلعه شیخ
14	بقعه امام زاده شعیب(ع)	معاصر	زیارتی	شهرری ،جاده ورامین ،روستای فیروز آباد
15	بقعه امام زاده رقیه(س)	معاصر	زیارتی	شهرری،کهریزک(بعداز بهشت زهرا)روستای تباب(شکرآباد)
16	بقعه امام زاده علی وقاسم(ع)	قاجار	زیارتی	شهرری ،خیایان 24متری خیابان سه دختران (بلوار مرداویج)جنب سه دختران
17	بقعه شیخ کلین(ره)	صفویه	زیارتی	شهر ری،فشافویه (حسن آباد )روستای کلین
18	بارگاه حضرت امام خمینی(ره)	معاصر	زیارتی	شهر ری ،جنب بهشت زهرا

1-بقعه حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام
عبدالعضیم بن عبدالله بن علی سدید یا شدید الامیر بن زیدبن الامام الهمام ابی محمد الحسن بن علی المجتبی علیهما السّلام است .حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در زمان حضرت رضا علیه السّلام حیات داشته و پس از وی تا زمان امام هادی علیه السّلام هم در قید حیات بود .از تاریخ تولد و یا وفات آن حضرت که در چه سال و روزی بوده خبری در دست نیست ولی از روایتی که در فضیلت زیارت آن حضرت رسیده پیداست که وی در زمان امام هادی علیه الّسلام وفات کرده است .حضرت عبدالعظیم علیه السّلام یکی از علما و محدثین بزرگ است و از خود تألیفاتی چون کتابی در باره خطبه های امیرالمو منین و نیز کتابی بنام «یوم ولیله »بر جای مانده است. قدیم ترین اثر این بقعه سر درآجر ی آن است که دارای تزیین های آجرکاری و حاشیه ای به خط کوفی ساده است که از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش ) است .

2-بقعه امام زاده حمزه علیه السّلام
حمزِة بن موسی جعفر علیهما السّلام برادر حضرت امام رضا علیه السّلام است .بقعه امام زاده حمزه علیه السّلام در مجموعه آستانه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و روبروی مقبره آن حضرت است .

3-بقعه امام زاده طاهر علیه السّلام
طاهربن محمد بن حسن بن حسین بن عیسی بن یحیی بن حسین ذی الدمه بن زید الامام علی بن الحسین علیهما السّلام است .بنای فعلی بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

4 -بقعه امام زاده عبدالله
ابو عبدالله حسین بن عبدالله ابیض بن عباس بن عبدالله الشهید بن الحسن الافطس بن علی الاصغر بن الامام علی بن الحسین زین العابدین علیهما السّلام .آن حضرت در شهر قم دیده به جهان گشود و به ری درسال 319 ه .ق .دیده از جهان فرو بست و به جهت سیمای سفید و نورانی که داشت به ابیض معروف بود .از نظر قدمت هسته اولیه بقعه متعلق به دوره صفویه (حدود500سال پیش ) و بنای فعلی را در دوره قاحار ساخته اند .

5-بقعه ابن بابویه
محمد بن علی بن حسین بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق در بین سال های 306تا 307 ه.ق در قم دیده به جهان گشود و در سال 381 ه.ق در شهرری دیده از جهان فرو بست .ابن بابویه از علما و محدثین به نام شیعه است و بخاطر صدق در گفتارش به صدوق نیز معروفیت دارد .وی دارای آثار ارزنده ای در فقه و حدیث است از جمله کتاب معروف «من لایحضره الفقیه »که جزو کتب اربعه شیعه است .بنای بقعه به صورت هشت ضلعی بر روی سکویی بلند ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به دوره قاجاراست .

6-بقعه امام زاده هادی
کمی بالاتر از بقعه ابن بابویه ،بقعه امام زاده هادی واقع است .این بقعه مدفن امامزاده هادی و خواهرش حضرت زینب از نوادگان امام هفتم است .از نظر قدمت هسته اولیه بقعه متعلق به دوره صفویه (حدود 500سال پیش ) و به نام مسجد ما شا ء الله معروف است .

7-بقعه بی بی شهر بانو
به مساحت تقریبی یک کیلومتر و نیمی شمال امین آباد بر فراز صخره ای کوهستانی بقعه بی بی شهربانو منتسب به دختر یزدگردسوم آخرین پادشاه ساسانی دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بویه (حدود 1100سال پیش ) است

8-بقعه امام زاده ابوالحسن
در سه کیلومتری غرب شهر ری (شمال بیمارستان هفت تیر ) در روستای آب اندرمان بقعه ابوالحسن علی بن حسین بن عیسی بن محمد بن علی العریضی بن جعفر صادق علیهماالسّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

بقعه جوانمرد قصاب
در جانب شرق محله جوانمرد قصاب ،بقعه جوانمرد قصاب منتسب به یکی از یاران حضرت علی علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است

10-بقعه سه دختران
در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مدفن سه تن از دختران به نام های بانو کبری ،بانو خدیجه و بانو صغری منتسب به دختران حضرت موسی بن جعفر علیهماالسّلام واقع است .مجموعه آثار معماری بقاع از ابنیه متعلق به دوره قاجار است .

11-بقعه بی بی زبیده
در خیابان فدائیان اسلام نرسیده به پل سیمان بقعه بی بی زبیده منتسب به دختر امام حسین علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

12-بقعه امام زاده ابراهیم
در روستای آب اندرمان بقعه امام زاده ابراهیم منتسب به فرزند امام موسی بن جعفر علیهما السّلام بافاصله نه چندان زیادی از بقعه امام زاده ابوالحسن واقع است .بنای بقعه ازنظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

13-بقعه امام زاده ابراهیم و اسماعیل
بر فراز تپه ای نسبتاً مرتفع در روستای قلعه شیخ از توابع کهریزک بقعه امام زاده ابراهیم و اسماعیل واقع است . بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

14-بقعه امام زاده شعیب
در روستای فیروز آباد بقعه امام زاده شعیب منتسب به فرزنده امام موسی کاظم علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

15-بقعه امام زاده رقیه
در روستای تبایین (شکرآباد ) از توابع کهریزک بقعه امام زاده رقیه منتسب به فرزند امام موسی بن جعفر علیهما السّلام (خواهر امام زاده ابراهیم و اسماعیل ) واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

16-بقعه امام زاده علی وقاسم
در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و در جوار بقعه سه دختران مدفن دو تن از پسران به نام های علی و قاسم منتسب به نوادگان حضرت امام حسن علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر قاجار است .

17- بقعه شیخ کلینی (ره)
در روستای کلین به فاصله سه کیلومتری از بخش فشافویه مقبره یعقوب بن اسحق کلینی پدر شیخ محمد کلینی (مؤلف کتاب اصول کافی ) واقع است .بنای بقعه دارای ساختاری متشکل از خشت ،گل و آجر با نمایی از آجر است و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود 500سال پیش ) است .

18-بارگاه حضرت امام خمینی(ره)
امام خمینی در اول مهر 1281ه.ش. در شهر خمین دیده به جهان گشود .تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به پایان رساند ،پس از آن در سال 1299 ه.ش به حوزه علمیه شهر اراک رفت و با اتمام دروس حوزوی جهت تحصیل در مقاطع تکمیلی عازم شهر قم شد و از محضر اساتید و علمایی چون مرحوم آیت الله بروجردی کسب معرفت کرد .امام خمینی از همان دوران جوانی مدافع اسلام و ارزش های اسلامی بود ،در محافل ،مجالس و سخنرانی های خود اذهان عمومی را نسبت به رژیم پهلوی و روح اسلام ستیزی این خاندان آشکار می کرد به همین دلیل در تاریخ 15خرداد 1342 توسط عمال حکومت دستگیر و زندانی و در مورخ 18/1/1343از زندان آزاد و چند ماه بعد در تاریخ 13/8/1343به کشور ترکیه و در 13/7/1344از ترکیه نیز به کشور عراق تبعید شدند که چهارده سال به درازا کشید .امام خمینی دیگر بار در تاریخ 13/7/1357به کشور فرانسه تبعید و در شهر پاریس (نوفل لوشاتو ) اقامت گزیدند تااینکه در یوم الله 12بهمن 1357 به وطن باز گشتند و با استقبال میلیونی امّت مسلمان انقلابی ایران به سلطه غیرقانونی سلسله پهلوی خاتمه داد و با اتّکاء به آراء عمومی ملّت ، نظام مقدّس جمهوری اسلامی ایران را تأسیس نمود . امام خمینی آثار و تألیفات گران بهای زیادی را به زبان های عربی و فارسی به رشته تحریر در آورده اندچون کتاب تحریر الوسیله ،رساله توضیح المسایل،مصباح الهدایه ،اسراالصلوه و،….آثار امام بصورت موضوعی در برگیرنده عرفان ،اخلاق ،رجال ،فلسفه ،اصول فقه ،فقه استدلالی ،فقه غیر استدلالی و کتاب شعر است .امام خمینی پس از 86 سال و 255روز حیات در تاریخ 14 خرداد 1368دیده از جهان فرو بست و به ملکوت اعلی پیوست ،پیکر رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران از مصلای بزرگ تهران تا بهشت زهرا توسط بیش از ده میلیون ایرانی عزادار مشایعت و در مجاورت شهیدان انقلاب و دفاع مقدس به خاک سپرده شد. 

  منبع:سایت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم  www.abdulazim.com

برج نقاره خانه	برج خاموشان	گورستان زیرین ری