رصد خانه مراغه

رصد خانه مراغه در استان آذربایجان شرقی

ستاره‌شناسان آماتور بر روی تپه رصدخانه مراغه در مقابل گنبدی که برای محافظت آثار تاریخی ساخته شده ‌است . رصد خانه مراغه رصد خانه ‌ای بود که در دوره هلاکوخان زیر نظر خواجه نصیر طوسی در شهر مراغه ساخته ‌شد . این رصد خانه روی تپه ‌ای در غرب مراغه قرار داشته‌ است و امروزه تنها پی ‌های بخش ‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی مانده ‌است. در سال‌ های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده ‌است. پرویز ورجاوند و همکارانش در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی به کاوش در محوطه این رصد خانه پرداختند و قسمت ‌های مختلف آن را شناسایی کردند . ساختمان اصلی این رصد خانه به شکل برجی استوانه‌ ای ساخته شده ‌بود . در ساختمان‌ های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده ‌است . پیشینه بنای رصدخانه مراغه در سال ۶۵۷ هجری ( ۱۲۶۱ میلادی ) به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو - نوه چنگیز خان مغول - آغاز شد . هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه ‌های ویژه ‌ای درنظر گرفت . کتابخانه ‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزار های اختر شناسی ، از جمله ذات‌ الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌ متر ، کره ‌های ذات ‌الحلق ، حلقه انقلابی ، حلقه اعتدالی و حلقه سموت نیز فراهم شدند . در همین ‌جا بود که زیج ایلخانی به ‌سال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی ) فراهم شد . رصد خانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیش‌ تر شاخه ‌های دانش درس داده می‌ شد و مشهور ترین دانشمندان آن عصر - از جمله قطب ‌الدین شیرازی ، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان - در آن‌ جا جمع شده بودند . به‌ علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به ‌علت استیلادی مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده‌ بود ، دانشمندان چینی - از جمله فردی به‌ نام فائو مون ‌جی - در این مرکز فعالت داشتند . همچنین فیلسوف و فرهنگ ‌نامه‌ نویس مسیحی - ابن‌ العبری - در رصد خانه مراغه به درس ‌دادن کتاب‌ های اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود . زیج ایلخانی خواجه نصیرالدین طوسی « زیج ایلخانی » را از روی رصد های انجام‌ شده در رصد خانه مراغه تدوین کرده ‌است . زیج ایلخانی سده ‌ها از اعتبار خاصی در بسیاری از سرزمین‌ های آن زمان - از جمله در چین - برخوردار بوده ‌است و در سال ۱۳۵۶ میلادی (۳۰۰ سال پس از مرگ طوسی ) ترجمه و در اروپا منتشر شد . قدیمی ‌ترین نسخه این زیج در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می ‌شود . برای دیدن تعدادی از عکس های رصد خانه مراغه و مربوط به آن به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.