معماری و ساختمان حرم حضرت عبدالعظیم(ع)

آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام همانند دیگر زیارتگاه های بزرگ و معتبر در آغاز امر، شامل بنای حرم یعنی قسمت اصلی و مرکزی آن بود و به تدریج در طول سده های مختلف بناها و متعلّقات دیگر متّصل بدان و پیرامون آن احداث شد و بصورت مجموعه بزرگ کنونی مشتمل بر حرمها، رواقها، مسجد ،ایوانها، صحن ها و دیگر آثار مربوطه و وابسته به آن در آمد که بقاع (دوبقعه) امامزاده حمزه علیه السّلام و امامزاده طاهر علیه السّلام نیز در همین مجموعه قرار دارد.
بنای اصلی و نخستین این آستان یعنی حرم آن در نیمه قرن سوّم هجری توسّط " محمّد پسر زید داعی علوی" تعمیر اساسی یافت و درگاه اصلی ورودی آن که در سمت شمال واقع است، نخست به فرمان پادشاهان آل بویه و سپس به همّت مجدالملک قمی تکمیل گشت و آذین یافت.
بنای حرم در قسمت پائین به شکل چهارضلعی و اندازه هر ضلع حدود هشت متر است و مانند همه بناهای سلجوقی بر فراز چهار گوشه حرم چهار گوشواره یعنی چهار طاق مورّب احداث نموده اند و قسمت بالای آن را نیز بصورت هشت ضلعی ترتیب داده اند و بالاتر از قسمت هشت ضلعی، با احداث طاق بندی های کوچک آن را به شانزده ضلعی تبدیل و بدین نحو زمینه را برای ایجاد پوشش گنبدی فراهم ساخته اند. (درون حرم در حال حاضر مزین به آینه کاری می باشد) پوشش زرّین گنبد شامل " طاق ضربی مدوّر" و گنبد بالایی آن با ساقه و بدنه بلند بصورت " مخروطی یا هرمی" بوده که در زمان شاه طهماسب صفوی تغییر شکل یافته است.
از چگونگی تغییر یاتوسعه بنا و احداث قسمتهای مختلف در فاصله زمانی دوران سلجوقی (سده پنجم هجری) تا زمان شاه طهماسب صفوی(930 تا 984 هجری) اطّلاع درستی در دست نیست.
در ماه محرّم سال 944 هجری به فرمان شاه طهماسب اوّل ایوان آستان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام بنا نهاده شد و در دوران شاهان صفوی بعد او، صحن اصلی و مسجد شمالی همان صحن و رواق و مسجد بالاسر و مسجد زنانه در جوانب شمال و مغرب و مشرق حرم احداث گشت.
در دوران فتحعلی شاه قاجار(1211 تا 1250 هجری) ضریح نقره حضرت عبدالعظیم علیه السّلام احداث شد که اکنون بخشی از کتیبه حاشیه بالای آن در ضریح کنونی که بوسیله استاد غلامحسین اقلیما و حاج محمّد صنیع خاتم در سالهای 1337 تا 1340 شمسی ترتیب یافته در جای اصلی نصب گردیده است. در سالهای 1299 تا 1320 هجری یعنی دوره قاجار تزئینات کاشیکاری و آئینه کاری و تهیّه و نصب درهای نقاشی، منبّت و خاتم و تعمیر ضریح و احداث مناره های بلند و نماسازی صحن اصلی و صحن های دیگر مجموعه آستان انجام گرفت و همچنین پوشش گنبد حضرت عبدالعظیم علیه السّلام با خشتهای مسی زرّین و احداث دو مناره بلند آن در سال 1270 هجری صورت گرفت.
قدیمی ترین اثری که در بنای فعلی آستان مقدّس وجود دارد سردر آجری دوران سلجوقی از آثار مجدالملک قمی مربوط به سال های حدود 495 تا 498 هجری است. از ویژگیهای سر در دوران سلجوقی می توان نتیجه گرفت که بنای بقعه حتیّ قدیمی تر از قرن " پنجم هجری" است و احتمالاً می توان بنای فعلی را مربوط به قرن چهارم هجری دانست. سردر قدیمی و مدخل اصلی محوّطه بقعه در قدیم هم، همانند امروز از همین سمت شمال بوده است.
سردر قدیمی مورّخ به سال "945 هجری" با در آهنی قدیمی تر(که شاید از قرن پنجم هجری باشد) اثر تاریخی قابل توجّه دیگری است که قبلاً در گوشت جنوب غربی صحن امامزاده حمزه علیه السّلام قرار داشته است. در کتیبه کاشی معرّق به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی با حاشیه فیروزه فام و گل و بوته و ا
سلیمی رنگهای مختلف به خط ثلث، تاریخ بنا سال 945 نوشته شده است. 

 

همچنین احداث بازار و صحن تازه و غرفه ها و ایوانهای اطراف صحن مزبور و ایوان بزرگ آئینه و کفشدارهای دو طرف آن، ساختمان مدرسه امین السّلطان در شمال شرقی صحن، باغ جیران در مغرب آستان و باغ توتی در مغرب صحن بزرگ و بالاخره ساختمان بقعه و گنبد بزرگ امامزاده طاهرعلیه السّلام و تغییر اساسی در وضع آستان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در دوران قاجاریه صورت گرفت.
بقعه امامزاده حمزه علیه السّلام مشتمل بر حرم، به اندازه تقریبی هیئت حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام همانند آن مزیّن به آینه کاری و ضریح نقره، مربوط به اواسط دوران قاجاریه دارای ایوان بزرگ شرقی و مسجد بالاسر است که در جنوب غربی حرم حضرت عبدالعظیم علیه السّلام واقع شده است. به نظر می رسد این بنا مربوط به دوران شاه طهماسب صفوی باشد.
قسمت اعظم صحن بزرگ و هیئت کلّی آن نیز مربوط به اتابک در زمان ناصرالدّین شاه قاجاراست.
بنای امامزاده طاهر علیه السّلام در زمان ناصرالدّین شاه و مظفرالدّین شاه قاجار(1320 ه ق) و به دستور ظلّ السّلطان و به سعی رضاقلی خان سراج الملک انجام گرفته است.
در دوران پهلوی ، تغییر چندانی در بناهای آستان بوجود نیامد و صرفاً به ایجاد چند جاده کمربندی برای سهولت در رفت و آمد زایرین اکتفا شد .
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، به دلیل شرایط بحرانی اوایل انقلاب ، اقدامات اساسی در جهت احیا و بازسازی حرم های مطهّر امکان پذیر نگشت ، بلکه تا حدودی بعضی از سود جویان ، به صورت بی رویه ، در جهت ایجاد قبور جدید برآمدند .مهمّترین اقدامات این دوره عبارت بود از: تخریب مقبره رضاخان و ایجاد حوزه علمیّه در محلّ آن ، ایجاد ایوان شرقی حضرت امامزاده طاهر علیه السّلام و توسعه شبستان های غربی و جنوبی حضرت امامزاده حمزه علیه السّلام .
در مجموع وجود مقبره های غالباً متروک و بافت نامناسب اطراف حرم، وجهه ناخوشایندی به آستان بخشیده بود . از سوی دیگر زائران از عدم وجود امکانات جانبی و رفاهی در شان آستان رنج می بردند و لازم بود این مجموعه مقدّس که پذیرای تعداد زیادی زائر خارجی نیز بود ، به شکل شایسته ای بازسازی گردد .

منبع:www.abdulazim.com

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد