مرکز نجوم و آسمان نما حرم حضرت عبدالعظیم (ع)

صدخانه عبدالرحمن صوفی رازی
عبدالرحمن صوفی رازی از منجمین و دانشمندان بنام ایران و جهان ( به نام ZUFI  در فرهنگ نامه ناسا) است که در سال 282 هجری قمری در شهرری متولد شد و رصد اجرام آسمانی را بدون داشتن تلسکوپ به انجام رساند و نخستین دانشمندی بود که کهکشان آندرومدا را با چشم دیده و کشف آن را به نام خود ثبت کرد . از فعالیت های علمی او می توان به تعیین اندازه نصف النهار شیراز ، ابداع علم نور سنجی در ستارگان ، ساخت مدل کره آسمان و مشخص‌کردن‌مواضع دقیق جرمهای آسمانی بر روی آن ،( این پلانتاریوم در موزه شهر قاهره قرار دارد) اشاره کرد . همچنین کتاب صورالکواکب از آثار این دانشمند بزرگ است. شایان ذکر است برخی از دهانه های شهاب سنگی کره ماه به پاس خدمات ارزنده او به نام وی در مدار 22 درجه جنوبی و نصف النهار 13 درجه در کره ماه ثبت شده است. این محقق در سال 365 هجری قمری در شهر شیراز وفات یافت و در همان شهر به خاک سپرده شد. برای پاس داشت مقام و الای این دانشمند بزرگ رصدخانه آستان مقدس حضرت عبدالعظیم به نام او آذین یافته است.

رصدخانه عبدالرحمن صوفی رازی ، دارای یک گنبد دوار به قطر 4 متر و دریچه بازشو به عرض یک متر است که یک دستگاه تلسکوپ انکساری مدل سلسترون  ED7_ 180 با فاصله کانونی 1000 میلیمتر و قطر عدسی شیئی 180 میلیمتر در آن قرار گرفته است . این تلسکوپ که توانائی بزرگنمائی 30 الی 500 برابر (به کمک عدسی بارلو) را داراست ،مجهز به رایانه کوچک ویژه(NGC-Max ) و پدل(دستگاه کنترل حرکت) است که با استفاده از آنها میتوان با دقت و تنها با درج مختصات اجرام آسمانی به آسانی نسبت به رصد آنها اقدام نمود. همچنین تلسکوپ مجهز به دستگاه CCD (آشکار سازی رایانه ای) از نوع ST8 است که با اتصال به تلسکوپ و دستگاه رایانه ، میتـوان تصـاویر الکترونیکی از اجرام آسمانی را ثبت و با بهره گیری از نرم افزارهای موجود به تحلیل و مطالعه بر روی آنها پرداخت. همچنین برای رصد های خارج از محوطه ، تلـسکوپ 18 اینچ ویکسن نـیوتنی تمام اتوماتیک مورد اســتفـاده قرار می گیرد .

 رصد خانه عهد ابومحمود خجند رازیابومحمود حامد بن خضر خجندی رازی : وفات او را حدود 390 هجری دانسته اند او منجم و ریاضی دانی معروف بود و به رصدهای نجومی چندی پرداخت که از آنجمله می توان از تعیین میل دایرõ البروج (میل کلی) و اندازه گیری عرض جغرافیایی ری نام برد. او با ابوریحان در ری ملاقات داشته و با وی مراوده و مباحثه می کرده است . ابوریحان درباره او گفته است که یگانه عصر خویش در صنعت اسطرلاب و آلات نجومی بود او بنیانگزار اولین رصدخانه علمی در ایران در حدود 1000 سال پیش می باشد. پس بنا به یاد این دانشمند فرزانه رصدخانه ای به سبک رصدخانه ری باستان در مجموعه ساخته شده است.
رصدخانه عهد ابومحمود خجند رازی در مجموعه مرکز نجوم آستان مقدس ، دارای اطاقی به صورت 6 ضلعی و گنبدی به قطر حدود 6 متر است که وسایل رصدی قدیمی در آن نهاده شده است . از قبیل ربع جداری که از زمانهای قدیم با این دستگاه میتوانستند ارتفاع خورشید ،‌ظهر شرعی و همچنین فصلهای مختلف را مشخص نمایندو ذات الشعبتین که دستگاهی برای اندازه گیری ارتفاع اجرام آسمانی(ماه ، ستارگان ، سیارات) از افق بود و همچنین کره فلکی و اسطرلاب از ابزار رصدی این مجموعه زیبا می باشد.

کتابخانه تخصصی نجومکتابخانه تخصصی نجومی آستان مقدس به عنوان تنها مجموعه تخصصی موجود در ایران که بیش از 2500 عنوان کتـابهای فـارسی، عـربی، انگلیسی و نجومی را در خـود جای داده است. همچنین معتبرترین مجلات تخصصی جهان نظیر Sky & Telescope و Astronomy نیز بطور ماهانه دریافت و برای مطالعه در اختیار عموم علاقمندان و دانش پژوهان قرار می گیرد.

لابراتوار عکاسی بـا تـوجه بـه امکان عکسبرداری توسط تلسکوپ از اجرام آسمانی یک لابراتوار اختصاصی برای ظهور و چاپ عکـس های رنـگی ، سیاه و سفید با تمامی تجهیزات مورد نیاز اعم از اگراندسیور ، داروها و سایر موارد جانبی ، درجوار رصدخانه تاسیس شده که به ویژه برای برگزاری نمایشگاههای عکس ، مورد استفاده قرار می گیرد . تاکنون‌نمایشگاههایی‌از عکسهای خسوف و کسوف، سیارات منظومه شمسی ، سحابی ها و …  در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.

تماشاگه تقویم « عبدالغفار نجم الدوله» این تماشاگه تقویم که اولین تماشاگه تقویم در ایران است به همت استاد محمدرضا صیاد از اساتید تقویم کشور در مرکز نجوم بنیانگذاری شد در این تماشاگه مراحل شکل گیری تقویم هجری شمسی از دوران گذشته تا عصر حاضر به نمایش گذاشته شده است.و همچنین پژوهش و کارشناسی در مورد مسائل تقویمی ( اوقات شرعی ، قبله و ...) از دیگر خدمات ارائه دهنده این قسمت است .

دوره های آموزشی مرکز نجوم آستان مقدس فعالیت آموزشی خود را به طور رسمی از سال 1379 و با ارائه دوره های ویژه برای دانشجـویان دانشـکده عـلوم حدیث و حوزه علمیه آستان آغاز کرد و از سال 1380 دوره های مختلف مقدماتی، نجوم‌کروی، نجوم محاسباتی عکاسی نجومی ، طراحی و ساخت سیستمهای خورشیدی ، مدلسازی ستارگان ، فضا و زمان ، اختر شناسی هسته ای و هواشناسی زیر نظر استادان نجوم کشور  برای عموم برادران و خواهران علاقمند اعم از دانش آموزان ، دانشجویان ، طلاب ، سایر داوطلبان دایر شده است .به دانش آموختگان ، پس از پایان دوره مدرک ویژه ای اعطا می شود.

از دیگر برنامه های آموزشی ، معرفی ابزار آلات نجومی از قبیل GPS  ، ‌افلاک نما ، تئودلیت ، دوربین دوچشمی ، تلسکوپ ، CCD (آشکار سازی کامپیوتری) ، تلسکوپ رادیوئی به علاقمندان است.

فعالیت های رصدی و سمینارهای نجومی

- دانش‌آموختگان ‌در مرکز، علاوه ‌بر شرکت در دوره های تئوری ، درس های عملی ستاره شناسی را نیز در برنامه های رصد شبانه و یا شرکت در گروه های رؤیت هلال ماه فرا می گیرند.
- در هر فصل و به مناسبت های گوناگون سمینارهای نجومی با حضور کارشناسان و اساتید کشور ، پیرامون علوم ستاره شناسی و اتفاقات نجومی برگزار می شود که تا به حال سی و سه نشست علمی ـ تخصصی در مرکز نجوم برای 860 نفر برگزار گردیده است.
- برگزاری سه دوره آموزشی با 14 عنوان کلاس برای 498 نفر از علاقه مندان درباره علوم نجوم .
- انجام سه پروژه تحقیقاتی درباره تقویم .
نمایشگاه دائمی عکس کوشیار گیلانی در این نمایشگاه تصاویری که از ساختار و تحول ستارگان « قبل از تولد ، تولد،مرگ» و سیارات و خورشید توسط تلسکوپ این مجموعه عکسبرداری شده در معرض دید علاقه مندان قرار می گیرد.
این نمایشگاه به نام منجم فرزانه قرن چهارم هجری کوشیار گیلی مزین شده است.

کتابخانه الکترونیکی خواجه ابوالفضل هروی رازی  در راستای‌گسترش‌دانش به سبک نوین و دسترسی علاقه‌مندان منابع سمعی و بصری پیرامون پدیده های نجومی ، کتابخانه الکترونیکی مرکز با داشتن بیش از 1200 عنوان کتاب(e _ book ) و بیش از 200 عنوان حلقه نوار ویدئوئی و CD افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت.
و این مجموعه به نام خواجه ابوالفضل هروی منجم و ریاضی دان مشهور قرن سوم و چهارم هجری و طراح قضیه فرما نامگذاری شده است.

مرکز اطلاعات هواشناسیاز آنجا‌که مکمل کاووشها و پژوهشهای رصدی دانستن اوضاع جوی و دمای منطقه و مقدار رطوبت محیط می باشد . مرکز هواشناسی با تجهیزات هواشناسی مورد نیاز مجهز و مورد بهره برداری قرار گرفته است.

واحد تعیین قبلهاین واحد با دارا بودن کارشناسان خبره انحراف قبله را با استفاده از نرم افزارها و ادوات رصدی مدرن با دقت ثانیه قوسی تعیین و شاخص گذاری می نماید متقاضیان می توانند جهت گرفتن وقت تعیین قبله از سراسر کشور با شماره تلفن های مرکز نجوم تماس حاصل فرمایند .

مرکز مطالعات ستاره شناسی رادیوئی شهرریببا توجه به اینکه تکنولوژی کنونی ستاره شناسی در جهت بازه های غیر نورانی ستارگان جهت گرفته و پهنه های رادیوئی ستارگان را محور توسعه علمی قرار داده است لذا مرکز نجوم با بهره گیری از آنتن به مساحت 27 متر مربع اقدام به رصد رادیوئی خورشید و سیارگان و ثبت اطلاعات آن در رایانه با نرم افزارهای مخصوص نموده است.

مرکز اسناددر این مرکز که به همت استاد محمدرضا صیاد پژوهشگر نمونه کشور بنیان آن نهاده شده اسناد مربوط به فعالیتهای مرکز نجوم به روایت تصاویر نگهداری و در بعضی از موارد در معرض دید عموم
قرار می گیرد.  

آسمان نما و خانه علم مرکز آسمان نما و خانه علم آستان مقدس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در ایام خجسته میلاد رسول اکرم (ص) در روز پنجشنبه هفدهم اردیبهشت 1383 افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت مرکز آسمان نما و خانه علم ، متشکل از افلاک نما ، خانه علم ، افلاک نمای مسطح ، نمایشگر انفجار بزرگ ، بازارچه نجومی و مجموعه ای به عنوان نمایشگاه اختراعات دانش پژوهان کلاسهای علمی ـ تخصصی مرکز نجوم آماده بازدید دانش آموزان و علاقمندان است.

خانه علم محیطی علمی ـ تفریحی که در آن امکاناتی فراهم آمده است تا عموم مردم خصوصاً نوجوانان بتوانند از طریق مشاهده ، لمس ، آزمایش ، گوش دادن و مطالعه و استفاده از کامپیوتر در معرض پدیده های مختلف علمی در زمینه های مختلف علوم پایه (ریاضی ، شیمی ، زیست و زمین شناسی ) و تکنولوژی قرار گیرند.تابلوی تصاویر پنهان ، رادیوی دستی ، گویهای نیوتونی ، تابلوی تصاویر متحرک ، تابلوی امواج مافوق صوت ، تابلوی انفجار بزرگ ، مجموعه ای از تجهیزات و سیستمهای خورشیدی ، آزمایشات فیزیکی و مکانیکی ، اختراعات نفرات برتر جشنواره خوارزمی ، دستگاه لیساژور ، دستگاه گفتگوی با تأخیر نمونه ای از تجهیزات به نمایش درآمده در خانه علم است.هر کدام از تجهیزاتی که در تالار علم قرار دارد به نوبه خود بیان گر یک حرکت علمی می باشند به طور مثال تجهیزاتی که در قسمت میانی خانه علم قرار دارند بیانگر بعضی از پدیده هایی می باشند که در زندگی روزمره ما اتفاق می افتد و مابیشتر وقتها بی تفاوت از کنار آنها رد می شویم لیکن در این محیط به راحتی با فشار دادن یک دکمه آن پدیده علمی را تجربه می کنیم در قسمت ابتدائی خانه نیز تجهیزاتی قرار گرفته است که آزمایشات مربوط بـه دوران تحصیل را برای جوانان تداعی می کند این بخش شامل آزمایشاتی است که مربوط به مقطع دبیرستان می شود و در انتهای سالن نیز وسایلی قرار دارد که مربوط به مقطع راهنمائی می باشد این وسیله که مشتمل از یک آب نمای زیبا به همراه توربین آبی می باشد در حقیقت چند کار انجام می دهد یکی شبیه سازی تولید برق در دهانه رودخانه ها و دیگری ایجاد صدایی دل انگیز با دامنه ای مناسب برای تمدد اعصاب.

افلاک نما مجموعه ای از ابزارهای مختلف که موقعیتهای گوناگون زمین ، ماه ، خورشید و اجرام آسمانی دیگر را جهت آشنایی مقدماتی با اخترشناسی نمایش می دهد . «چین لوچیه» منجم چینی در سال 463 م نخستین آسمان نما را ساخت .

افلاک نمای این مرکز از نوع E – 5  که قابلیتهای ذیل را دارا می باشد:

ـ نمایش 1024 ستاره در نیمکره شمالی و جنوبی
ـ نمایش عرض جغرافیایی از استوا تا قطب شمال
 ـ نمایش 88 صورت فلکی در نیمکره شمالی و جنوبی
ـ نمایش سیارات منظومه شمسی
ـ نمایش ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی
ـ دارای مختصات تصویری خط استوا ، دایره البروج و نصف النهار .
ـ نمایش تصاویر صورتهای فلکی ، وضعیت طلوع و غروب خورشید و نمایش کهکشان راه شیری.

بازارچه نجومی
این غرفه که در سالن آسمان نما و تالار علم قرار دارد به ارائه محصولاتی از قبیل : CD و DVD های علمی ،‌ نجومی ، مستند فضایی ، وسایل کمک آموزشی نجومی ، کتابهای علمی و نجومی ،‌نقشه های جغرافیایی ،لوازم جانبی رایانه و غیره به دانش پژوهان و بازدید کنندگان علاقمند پرداخته است.

نمایشگاه مطالعات طبیعی شهرری
در ایـن نمـایشگاه در راستـای معرفی شهرری از لحاظ محیط زیست و عوارض طبیعی ، نمایشگاهی از کانی ها و سنگ های محیط به همراه گونه های گیاهی و جانوری آن در محوطه آسمان نما و تالار علم به نمایش گذاشته شده است

 محصولات نجومی

اسطرلاب نجومی
وسیله ای که به مدد آن می توان با توجه به وقعیت منطقه و فصل و زمان رصد ، صور فلکی موجود در آسمان منطقه را پیدا کرده و مشخص نموده چه ستاره ای در بالای سر ، چه ستاره ای در حل طلوع و چه ستاره ای در حال غروب است .

مجله نجومی روشنان آستان
این مجله علمی نجومی با کمک پژوهشگران مرکز بصورت فصل نامه در قالب ویژه نامه هایی علمی به چاپ می رسد که تا کنون یعنی از 1387 تا 1388 ، 15 شماره از آن به چاپ رسیده است .

شرایط بازدید از مرکز عموم علاقمندان می توانند ضمن تماس با شماره تلفن [phone] یا مراجعه به مرکز واقع در ضلع جنوبی حرم مطهر ، دانشکده علوم حدیث ، نسبت به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص دوره ها و برنامه های عمومی مرکز ، کسب اطلاع نمایند. 

منبع:www.abdulazim.com